‘Meestal betaal ik ongeveer 20 euro en bestel ik ineens voor twee dagen’: waarom we almaar minder zelf in de potten roeren

Eén à twee keer per week laat ze iets aan huis leveren, zegt Kathleen Peters (28) uit Brussel. Op dagen dat ze het druk heeft met optredens als comedian of als ze haar huis net gepoetst heeft. “Dan heb ik geen zin om de keuken weer vuil te maken en beloon ik mezelf door iets te bestellen. Een tijdlang waren dat hamburgers of frietjes, nu is het vaker Libanees of sushi. Als er vrienden komen eten bestellen we ook regelmatig, dat is goedkoper dan op restaurant gaan, vooral omdat de drank dan goedkoper is.”

“Zelf koken is goedkoper, daar ben ik mij wel van bewust”, zegt Peters. “Maar ik ben single en koken voor jezelf is soms te veel moeite. Bovendien woon ik in Brussel, hier is niet alleen de keuze veel groter, de minimumprijs om te laten leveren is lager en je wordt met kortingen en bonnen om de oren geslagen. Meestal betaal ik ongeveer 20 euro en bestel ik ineens voor twee dagen.

“In Limburg, waar ik opgegroeid ben, zou ik niet zo vaak eten laten leveren. Daar kan je alleen pizza of kebab krijgen en je moet minstens voor 40 euro bestellen.”

Sterkste daling bij jongeren

Uit internationaal onderzoek blijkt dat vooral gen Z, de 18- tot 35-jarigen, maar ook millennials tussen 35 tot 50 jaar steeds vaker kiezen voor het gemak van eten bestellen of een kant-en-klare maaltijd. Volgen we die trend ook in bourgondisch België of roeren we toch wat vaker zelf in de potten? De consumptietracker, een onderzoek dat VLAM (Vlaams Centrum voor Agro- en Visserijmarketing) al enkele jaren doet samen met onderzoeksbureau iVox, biedt boeiende inzichten. Elke dag vragen ze aan een groep Belgen wat ze de dag voordien gegeten hebben en vooral de antwoorden in de categorie warme maaltijden zijn interessant. Op een gemiddelde dag in 2023 at 93 procent van de ondervraagden een warme maaltijd. Die was in 68 procent van de gevallen zelfbereid, bij 11 procent afgehaald of thuis geleverd, bij 9 procent kant-en-klaar en de andere 12 procent at buitenshuis zoals in een restaurant of op het werk.

Op een doorsneedag roert dus toch nog twee derde van de Belgen zelf in de potten, geeft Kris Michiels, marketeer bij VLAM, mee. Al blijkt uit hun onderzoek wel dat er een dalende trend is: “Van 74 procent in 2014 naar 68 procent in 2023. Door de coronacrisis en de lockdowns van horeca zagen we in 2020 en 2021 wel even weer een hoger aandeel voor die zelfbereide warme maaltijden, maar sindsdien zet de dalende trend zich door. Vooral thuis geleverde of afgehaalde maaltijden en ook de kant-en-klaarmaaltijden winnen aan belang.”

Ook in België zijn het vooral de jongeren die steeds minder vaak de keuken induiken. “De daling in het aandeel zelfbereid is het sterkst bij 18- tot 34-jarigen, waar vooral de afgehaalde of thuis geleverde maaltijden sterk gegroeid zijn. Ook bij deze leeftijdsgroep zijn nog steeds bijna twee op de drie warme maaltijden zelfbereid, al dan niet door ouders bij wie ze vaak nog inwonen”, vult Michiels aan.

Bovendien betekent geregeld eten bestellen niet dat de kookskills er op achteruitgaan. “Schrijf vooral niet dat ik niet kan koken”, lacht Kathleen Peters. “Ik bestel niet uit luiheid omdat ik geen zin heb om zelf te koken, maar als alternatief voor een bezoek aan de frituur.” Meer nog, ze haalt ook inspiratie uit haar bestelgeschiedenis. “Als ik een dessert heel lekker vond, dan probeer ik dat nadien zelf te maken. En ik proef ook vaker nieuwe dingen. Als je naar een restaurant gaat, kan je kiezen uit één menu, bij Uber Eats krijg je tien menu’s. Zo probeer ik veel vaker nieuwe dingen uit.”

Eigen beslissingen nemen

Is wat je zelf kookt ook beter? Die conclusie mogen we niet zomaar trekken, vindt Carl Lachat, professor levensmiddelentechnologie aan de UGent. “Het is niet omdat je zelf kookt, dat het ook gezond is. Ook voorverpakt eten is niet per definitie ongezond, al weten we wel dat dit soort eten vaak meer zout, suiker of bewaarmiddelen bevat.”

Als we de cijfers van Takeaway.com ernaast leggen, hoeven we ons niet heel veel illusies te maken over de gezondheid van aan huis geleverde maaltijden. Uit hun foodtrendrapport 2023 blijkt dat de Italiaanse, Turkse en Belgische keuken het populairst zijn, wat zich vertaalt in pizza, durum, pita, kapsalon, frietjes en Bicky Burgers als favoriete afhaalmaaltijd van de Vlamingen. Niet bepaald gerechten die uitblinken qua voedingswaarde.

Vanuit voedingsstandpunt is er nog een andere bezorgdheid waar voedingsexperts als Lachat van wakker liggen: we weten niet meer wat we eten. Wie een klaargemaakte maaltijd opwarmt of via een app een smakelijk gerechtje aanklikt, heeft veel minder informatie over de samenstelling van die maaltijd.

“Als je nooit zelf een cake of koekjes maakt, weet je niet hoeveel boter en suiker erin zit”, vat Carl Lachat het probleem samen. “Als je zelf kookt, neem je zelf beslissingen: hoeveel zout doe je in het gerecht, hoeveel groenten gaan erin. Als je eten bestelt, neemt iemand anders die beslissing in jouw plaats. En een bedrijf heeft niet noodzakelijk de gezondheid van de klant in het achterhoofd. Ze maken keuzes vanuit commerciële overwegingen, geven voorrang aan voedingsmiddelen die goedkoper zijn.”

Zelf koken is maar een klein onderdeel van wat voedingswetenschappers voedselgeletterdheid noemen. “Eten maken is veel meer dan die ajuin snijden en in de pan roeren. Niet alleen het koken zelf en alle vaardigheden die erbij komen kijken zijn nodig, je moet ook kunnen plannen, boodschappen doen, ingrediënten selecteren en zorgen dat alles vers blijft”, vertelt Paulien Decorte, die aan UAntwerpen onderzoek doet naar de invloed van media op eetgedrag. Tot dat pakket van geletterdheid behoort ook dat we producten kennen en weten waar ze vandaan komen, vult Lachat aan. Als je zelf kookt, zie je in welk land groenten gekweekt werden, er hangt misschien nog wat zand aan, zo besef je dat een boer ze geteeld heeft op het veld.

“We zien dat boeren op straat komen om meer aandacht te vragen voor de producten die hier gekweekt worden. Dat contact terugvinden en de link niet verliezen met het productiesysteem kan helpen voor meer begrip”, legt Lachat uit. Met een afhaalmaaltijd is dat veel minder evident dan wanneer je zelf wortels of bloemkool in de kookpot mikt.

35 minuten koken per dag

In verschillende onderzoeken ziet Paulien Decorte één duidelijke barrière waardoor mensen andere oplossingen zoeken: tijd om te koken. Tijdens de coronaperiode werkte ze mee aan een bevraging naar veranderde kookgewoonten. “Die covidperiode was een boeiend sociaal experiment. Toen de tijdbarrière wegviel, gingen mensen plots meer koken, ondanks het feit dat sommige ingrediënten veel moeilijker beschikbaar waren.”

Nu we geen overschot aan tijd meer hebben, daalt het kookvirus even snel als de coronacijfers deden. Uit het trendrapport van Takeaway blijkt dat 94 procent van de Belgen ‘geen zin om te koken’ als belangrijkste reden geeft om eten te bestellen. Uit een VLAM-onderzoek bij Belgen tussen 18 en 65 jaar die verantwoordelijk zijn voor het bereiden van de maaltijden blijkt het nog wel mee te vallen met die kookgoesting. 57 procent geeft aan dat ze graag koken, 27 procent kookt vooral omdat het moet, 16 procent antwoordde neutraal. Zeventig procent van de ondervraagden geeft aan minstens vijf keer per week te koken en besteedt er per dag gemiddeld 35 minuten aan.

Kookvideo’s kijken

Hoe geef je mensen – en vooral jongeren – een vriendelijk zetje richting kookvuur? Decorte doet momenteel onderzoek naar de invloed van mediaberichten op het eetgedrag van jongeren tussen 18 en 25 jaar. Uit de voorlopige resultaten blijkt dat content over koken en eten op sociale kanalen volop aanwezig is, de interesse voor koken is dus absoluut niet verminderd.
Dat blijkt ook uit de kijkcijfers van klassieke kookprogramma’s: Dagelijkse kost op VRT 1 bereikt van maandag tot vrijdag een kleine 500.000 kijkers per aflevering. SOS Piet XL haalt elke zondagavond zo’n 350.000 kijkers, met het hoogste marktaandeel bij 30- tot 54-jarigen, namelijk 25 procent, maar ook bij de 18- tot 30-jarigen is dat toch 20 procent, geeft VTM mee.

Zijn kijkers van kookprogramma’s of receptvideo’s ook meer geneigd om zelf te koken? “Receptvideo’s die ervaren worden als makkelijk om te maken en er lekker uitzien, lokken effectief de intentie uit om zelf te koken”, stelt Decorte vast in de voorlopige resultaten van haar onderzoek. Van een video liken naar effectief aan de slag gaan, is natuurlijk nog wel een stap, maar deze bevindingen sluiten wel aan bij eerdere, internationale studies.

Niet alle formats lenen zich even goed om de stap naar zelf koken te zetten, voegt Lachat toe. “Hoe minder mensen zelf koken, hoe spectaculairder het lijkt wat anderen op tv doen. Als de focus sterk op entertainment ligt, zoals bij MasterChef of Kitchen Nightmares van Gordon Ramsey, dan is het puur een spelprogramma dat zich toevallig in de keuken afspeelt. Bij receptenprogramma’s zoals Dagelijkse kost is de stap naar zelf koken wel makkelijker te zetten.”

Het gemak van een doos

Volgens wetenschappers zijn er twee codewoorden die onze zin om te koken aanwakkeren: snel en makkelijk. “Wat dat precies inhoudt, is voor iedereen anders”, geeft Decorte mee. “Hoe meer geletterd je bent, hoe beter je kooktechnieken onder de knie hebt, hoe sneller een recept voor jou haalbaar lijkt.”
Leveranciers van maaltijdboxen, maar ook supermarkten, zetten volop in om dat gemak te verhogen. “Het gebruiksgemak van pakketten zit niet alleen in het niet moeten snijden en roeren, maar vooral in het denkwerk dat je bespaard blijft. Je moet niet meer verzinnen wat je gaat doen met die paprika, je hoeft niet de hele winkel door om ingrediënten te verzamelen. Bij thuislevering hoef je zelfs helemaal niet meer naar de winkel”, zegt Decorte. Volgens HelloFresh is de gemiddelde Belg wekelijks meer dan zeven uur bezig met maaltijden plannen, naar de supermarkt gaan en koken. Een deel van dat werk nemen leveranciers van maaltijdboxen uit handen en ze bieden opties aan die snel klaar zijn. Goed 60 procent van de gekozen recepten bij HelloFresh zit in de categorie ‘snel klaar’.

Bij de Belgische maaltijdboxleverancier Foodbag merken ze dat naast het gemak van de boxen, ook de lokale en duurzame ingrediënten argumenten zijn. En helemaal in lijn met de cijfers van VLAM: hoe ouder de klant, hoe vaker er een Foodbag-doos besteld wordt. Bestellen 50-plussers gemiddeld 2,3 keer per maand, dan is dat voor de groep tussen 18 en 30 jaar maar 1,8 keer per maand. De middengroep (31 tot 50 jaar) bestelt zo’n 2,1 keer per maand, maar zij gaan meteen voor de meest gevulde doos, wellicht omdat dit de groep is waar er vaker kinderen mee aan tafel zitten.

Samen aan tafel

Als die kinderen of een partner mee aan tafel zitten, ligt de motivatie om zelf te koken meteen wat hoger. “Niet iedereen organiseert zijn leven in gezinsverband en de samenstelling van gezinnen is vandaag bovendien veel diverser”, stelt Lachat vast. Volgens Statbel, het Belgische statistiekbureau, bestaat 36 procent van de vijf miljoen Belgische huishoudens uit één persoon. Niet alleen is koken voor jezelf een grotere uitdaging, de sociale component van samen eten mag je ook niet onderschatten, geeft Lachat mee.

Uit de Preventiebarometer van Sciensano uit 2022 blijkt dat we dat in Vlaanderen nog steeds massaal doen. Van de mensen die niet alleen wonen eet de grote meerderheid (86,7 procent) altijd of meestal ’s avonds samen met huisgenoten. Opnieuw speelt hier een leeftijdseffect: 55-plussers eten in 90 procent van de gevallen samen, terwijl maar 79 procent van de 18- tot 35-jarigen met huisgenoten aan tafel schuift.

“Zo’n moment van samen eten kan voor veel verbinding zorgen”, geeft Lachat nog mee. “Als het over eten gaat, hebben we de neiging om te kijken naar nutriënten, gezondheid en duurzaamheid. Maar eten is ook gezelligheid, een moment om contact te maken met je familie, vrienden, collega’s. Onderschat dat sociale aspect van eten niet en daar draagt zelf koken zeker toe bij. Met een afhaalmaaltijd ga je minder snel gezellig samen rond de tafel zitten.”