• Migotanie przedsionków (AFib) to powszechna arytmia serca, dotykająca ok. 2 proc. populacji, z częstszym występowaniem u osób powyżej 65. roku życia
• Wiele przypadków migotania przedsionków pozostaje bezobjawowymi, co utrudnia wczesne wykrycie; może to prowadzić do groźnych powikłań, takich jak udar mózgu
• Diagnostyka i leczenie wymagają interdyscyplinarnego podejścia różnych specjalistów; standardowa ścieżka ABC obejmuje zapobieganie udarowi, kontrolę objawów i diagnozę chorób towarzyszących
• Terapia migotania przedsionków to złożony proces, wymagający personalizacji i współpracy zespołowej, z uwzględnieniem edukacji pacjenta i ciągłego doskonalenia wiedzy lekarzy różnych specjalności

Migotanie przedsionków to powszechny problem

Migotanie przedsionków (atrial fibrillation, AFib) to najczęściej występująca arytmia nadkomorowa. Polega na szybkiej, nieskoordynowanej aktywności przedsionków, prowadzącej do utraty efektywności hemodynamicznej ich skurczu, czemu towarzyszy niemiarowy skurcz komór. Impulsy elektryczne powstają w różnych miejscach w przedsionku serca – tworzy się chaos elektryczny, w wyniku którego nie dochodzi do skurczu przedsionków, a jedynie do ich drżenia, „migotania”.

Migotanie przedsionków dotyka około 2 proc. populacji ogólnej. Częstość występowania tej arytmii rośnie wraz z wiekiem.

– Według wyników polskiego badania NOMED-AF w populacji osób po 65. roku życia częstość występowania migotania przedsionków sięgała 23%. Znamienne, że gros pacjentów nie wiedziało o zaburzeniach rytmu serca - miało bezobjawową lub skąpoobjawową formę arytmii. Jak wiemy, taka forma migotania przedsionków bywa znacznie groźniejsza w skutkach niż jej objawowa forma, która jako wykryta, może być skutecznie leczona – mówi dr hab. med. Piotr Lodziński, kierujący Zespołem ablacyjnym w Oddziale Klinicznym Elektrokardiologii I Katedry i Kliniki Kardiologii UCK WUM w Warszawie.

– Gdy migotanie przedsionków jest bezobjawowe, rozpoznawane jest często przypadkowo, podczas badania lekarskiego wykonywanego z innego powodu. To i tak „szczęśliwa” sytuacja, ponieważ bywa i tak, że pierwszym objawem migotania przedsionków jest od razu jego najgroźniejsze powikłanie - zagrażający kalectwem bądź śmiercią udar niedokrwienny mózgu – dodaje dr hab. med. Radosław Kiedrowicz, Kierownik Pracowni Elektrofizjologii w Klinice Kardiologii SPSK nr 2 PUM w Szczecinie.

Złożony i zróżnicowany problem kliniczny

Specjaliści przypominają, że oprócz tego, iż migotanie przedsionków to arytmia „podstępna”, jest to także złożony i zróżnicowany problem kliniczny.

– Migotanie przedsionków to zbiorcze określenie różnych mechanizmów elektrofizjologicznych o niekiedy bardzo zróżnicowanym podłożu. Pod jednym kodem Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10: I48 „migotanie i trzepotanie przedsionków” może występować zarówno jedno, samodzielnie występujące schorzenie lub też objawy albo następstwa innych problemów klinicznych, związanych z rozmaitymi schorzeniami, w tym z chorobami układu sercowo-naczyniowego, wadami zastawkowymi, nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą, bezdechem sennym, otyłością, niewydolnością serca czy chorobami układowymi – wyjaśnia dr n. med. Bartłomiej Bińkowski z Oddziału Kardiologii Wojewódzkiego Wielospecjalistycznego Centrum Onkologii i Traumatologii im. M. Kopernika w Łodzi.

– Migotanie przedsionków to bez wątpienia problem zróżnicowany i interdyscyplinarny – dodaje ekspert.

Leczenie migotania przedsionków. Interdyscyplinarne zagadnienie

Jak zaznaczają eksperci, diagnostyką i leczeniem migotania przedsionków zajmują się lekarze różnych specjalności: kardiolodzy, lekarze rodzinni, interniści, lekarze medycyny ratunkowej i neurolodzy.

– Do rozpoznania migotania przedsionków konieczny jest zapis arytmii w EKG. Umownie musi to być epizod trwający ≥30 s. Rozpoznanie jest najczęściej stawiane w placówce medycznej. Zazwyczaj pacjent z powodu objawów arytmii (uczucia „kołatania serca”, nietolerancji wysiłku, duszności wysiłkowej) zgłasza się do poradni lekarza rodzinnego, szpitalnego oddziału ratunkowego, izby przyjęć szpitala lub wzywa zespół ratownictwa medycznego (rzadziej zgłasza się do poradni kardiologicznej)– tłumaczy dr hab. med. Radosław Kiedrowicz.

– Gdy objawy kliniczne sugerują występowanie migotania przedsionków, ale nie udaje się zarejestrować arytmii w zapisie EKG z uwagi na jej krótkotrwały, napadowy charakter, pacjenci kierowani są przez lekarzy innych specjalności do poradni kardiologicznej. Wówczas konieczna może być długotrwała rejestracja EKG (trwająca nawet do kilku dni) realizowana za pomocą Holtera EKG, urządzeń wszczepialnych lub samoobserwacji prowadzonej przy wsparciu algorytmów smartwatcha. Reasumując, migotanie przedsionków rozpoznaje lekarz dysponujący zapisem EKG arytmii danego pacjenta, niekoniecznie kardiolog – wyjaśnia.

Problem, którego leczenie wymaga standaryzacji

Po postawieniu rozpoznania dalsze postępowanie w migotaniu przedsionków wymaga wykluczenia odwracalnych przyczyn arytmii, takich jak choroby tarczycy, stan zapalny czy zaburzenia jonowe.

Następnie wdrażana jest zintegrowana ścieżka leczenia migotania przedsionków, tak zwana ścieżka ABC, gdzie litera A oznacza zapobieganie udarowi mózgu poprzez włączenie leczenia przeciwkrzepliwego w przypadku wysokiego ryzyka zakrzepowo-zatorowego oszacowanego za pomocą skali CHA2DS2-VASc, litera B oznacza kontrolę objawów związanych z migotaniem przedsionków głównie za pomocą leków antyarytmicznych i/lub ablacji przezcewnikowej, a litera C diagnostykę i leczenie chorób towarzyszących arytmii, między innymi nadciśnienia tętniczego, niewydolności serca, choroby niedokrwiennej serca, otyłości, cukrzycy, zespołu bezdechu sennego czy poprawę czynników stylu życia.

Prosta, ale holistyczna ścieżka ABC wymusza, aby każdy lekarz traktował pacjenta z migotaniem przedsionków w bardzo podobny sposób, dlatego początkowym etapem leczenia pacjenta może zająć się lekarz rozpoznający arytmię, niezależnie od specjalności.

Personalizacja leczenia

Na aspekt holistycznego, całościowego podejścia do terapii pacjentów z migotaniem przedsionków specjaliści zwracają uwagę także w kontekście definiowania długoterminowych celów terapeutycznych.

– W zależności od tego, czy migotanie przedsionków jest jedynym schorzeniem, czy też towarzyszą mu liczne i/ lub zróżnicowane choroby współistniejące, formy i cele terapii będą także zróżnicowane. U pacjentów z napadową formą migotania przedsionków możemy przykładowo dążyć do całkowitego wyleczenia arytmii. U pacjentów z uszkodzeniami strukturalnymi serca może być już inaczej. W takich przypadkach będziemy starać się o maksymalną redukcję objawów migotania przedsionków i o redukcję ryzyka rozwoju niewydolności serca – tłumaczy dr n. med. Bartłomiej Bińkowski.

– W procesie leczenia zaordynujemy leki czy zaproponujemy pacjentowi leczenie inwazyjne? Odpowiedź w zależności od przypadku i indywidualnej sytuacji każdego chorego może być różna, pomimo nawet zbliżonego profilu klinicznego pacjentów. Bywa, że obok celu „wyleczenie” stawiamy sobie zadania takie jak „poprawa jakości życia” czy „poprawa rokowania”. Istotne, że w ramach ustandaryzowanych ścieżek postępowania w migotaniu przedsionków prowadzimy terapię „szytą na miarę potrzeb” każdego chorego oraz jego indywidualnego profilu klinicznego – wyjaśnia ekspert.

Jak dodaje:

– Personalizacja odnosi się także do czynników modyfikowalnych indukujących lub nasilających ryzyko wystąpienia i utrwalenia migotania przedsionków. Z pacjentem z otyłością będziemy zatem pracować nad redukcją masy ciała; zmianą sposobu żywienia, zwiększeniem aktywności ruchowej. U osób używających wyrobów tytoniowych skupimy się na walce z tym problemem. Niezwykle istotna jest skuteczna terapia współistniejących chorób przewlekłych. Celem będzie więc active and personalized theraphy – proaktywne i spersonalizowane postępowanie optymalizujące warunki leczenia, zwiększające jego skuteczność i zapobiegające nawrotom arytmii oraz rozwojowi innych lub powiązanych z nią schorzeń oraz powikłań, takich jak niewydolność serca.

Leczenie jako zadanie dla zespołu

– Niestety zdarza się, iż prowadzenie pacjentów z migotaniem przedsionków, zwłaszcza jeśli obciążeni są innymi chorobami towarzyszącymi, pozostaje wyzwaniem. Wówczas postępowanie wymaga skoordynowanej współpracy wielodyscyplinarnego zespołu, którego skład jest ustalany zgodnie z indywidualnymi potrze¬bami pacjenta (dietetyk, chirurg otyłości, endokrynolog, pulmonolog, kardiochirurg itp.) oraz lokalną dostępnością specja¬listycznych usług. Jako klinicyści powinniśmy omawiać cele i możliwości terapii z pacjentem, który powinien aktywnie uczestniczyć w planowaniu procesu leczenia – dodaje dr hab. med. Radosław Kiedrowicz.

Specjaliści zaznaczają, że terapia migotania przedsionków to, jak wspomniano, proces złożony, i bywa, że wieloetapowy. Zdaniem ekspertów istotna jest więc właściwa edukacja wszystkich stron zaangażowanych w proces leczenia i prowadzenia pacjenta z migotaniem przedsionków.

– W kontekście edukacji wydaje się zasadne szczególne zaakcentowanie krytycznych aspektów opieki nad pacjentem z migotaniem przedsionków, z którymi poszczególne grupy specjalistów będą miały do czynienia w swojej codziennej praktyce. I tak, z punktu widzenia lekarzy rodzinnych niezwykle istotna wydaje się kwestia rozpoznawania migotania przedsionków i czujności arytmicznej w grupach podwyższonego ryzyka. W grupie kardiologów krytyczna będzie także diagnostyka arytmii i aktywne poszukiwanie migotania przedsionków w określonych populacjach pacjentów. Na tym etapie ważna jest ocena chorego pod kątem możliwych form terapii arytmii – tłumaczy dr hab. med. Piotr Lodziński.

– W przypadku elektrofizjologów niezwykle istotny jest nacisk na właściwe rozpoznawanie i zrozumienie patofizjologii migotania przedsionków – gdzie, dlaczego, jak powstaje, i z czym jest związane. W aspekcie skuteczności i bezpieczeństwa niezwykle ważna jest również znajomość biofizyki procesów zachodzących podczas wykonywania zabiegów ablacji i, oczywiście, stałe doskonalenie wiedzy i umiejętności w zakresie technik i infrastruktury zabiegowej. Wszystkie wymienione grupy specjalistów powinny doskonalić wiedzę w zakresie optymalnego stosowania leczenia przeciwkrzepliwego u pacjentów z migotaniem przedsionków a także znać cele zabiegowego leczenia arytmii – podkreśla specjalista.

Jak dodaje:

– Warto pamiętać, że na właściwą ocenę skuteczności ablacji trzeba zaczekać około trzech miesięcy. Bywa, że zabieg trzeba powtórzyć (nie stosuje się podejścia inwazyjnej terapii „na zapas”; priorytetem jest bezpieczeństwo procedury). Taka wiedza pozwoli na właściwą ocenę stanu pacjenta przez lekarza rodzinnego, kardiologa i elektrofizjologa i adekwatne postępowanie w przypadku konieczności powtórzenia procedury (kwalifikacja pacjenta do zabiegu w ośrodku o określonym stopniu referencyjności, właściwy dobór metody etc.). Właściwie przygotowani specjaliści będą w stanie właściwie przygotować do terapii samego pacjenta. Chory będzie mógł zrozumieć proponowaną ścieżkę leczenia, podjąć świadomą decyzję o jej wyborze i właściwie zaangażować się w proces leczenia.

• POLSKIE TOWARZYSTWO KARDIOLOGICZNE
• KARDIOLOGIA
• CHOROBY SERCA
• MIGOTANIE PRZEDSIONKÓW