Rządowy projekt ustawy - Prawo prywatne międzynarodowe

Tylko niektóre spośród tych słabości usunęła konwencja rzymska z 1980 r. o prawie
właściwym dla zobowiązań umownych, do której ostatnio przystąpiła Polska (Dz. U.
z 2008 r. Nr 10, poz. 57, który ukazał się z datą 22 stycznia 2008 r.). Konwencja nie
obejmuje jednak wszystkich zobowiązań umownych (por. jej art. 1 ust. 2 i 3).
Archaiczne kolizyjnoprawne uregulowanie zobowiązań umownych ustawy z 1965 r.,
mimo wejścia konwencji w życie, pozostało zatem w mocy w odniesieniu do umów
nieobjętych regulacją konwencyjną. Tę niekorzystną sytuację zmieni dopiero
rozporządzenie Rzym I oraz, w zakresie nieobjętym rozporządzeniem, niniejsza ustawa,
której projekt zawiera unormowania komplementarne w stosunku do rozporządzenia
Rzym I (por. art. 29 i art. 30 projektu).

3. Szczególnego rozważenia wymaga kwestia zasadności uchwalenia nowej ustawy
w kontekście rozwoju europejskiego prawa prywatnego międzynarodowego. Pojawiają
się głosy sugerujące, że wobec aktywności legislacyjnej Wspólnoty Europejskiej
w zakresie prawa prywatnego międzynarodowego, uchwalenie dziś nowej ustawy może
okazać się pochopne.
Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na kilka argumentów przemawiających przeciwko
uzależnieniu uchwalenia nowej ustawy od aktywności legislacyjnej Wspólnoty
Europejskiej:
a) Działania legislacyjne Wspólnoty Europejskiej dotyczą jedynie wybranych
obszarów prawa prywatnego międzynarodowego. Zgodnie z Programem Haskim
obszary te to: zobowiązania pozaumowne, zobowiązania umowne, rozwód
i separacja, alimentacja, ustroje majątkowe małżeńskie oraz prawo spadkowe.
Stopień zaawansowania prac jest zróżnicowany. Jak dotychczas w pełni
zrealizowano jedynie dwa pierwsze punkty Programu Haskiego. Oto bowiem
w dniu 11 lipca 2007 r. doszło do przyjęcia rozporządzenia nr 864/2007/WE
Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącego prawa właściwego dla zobowiązań
pozaumownych („Rzym II”). Ma być ono stosowane w państwach członkowskich
od dnia 11 stycznia 2009 r. Przyjęto również rozporządzenie Parlamentu
Europejskiego i Rady nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa
właściwego dla zobowiązań umownych – „Rzym I” (Dz. Urz. UE L 177 z 4.7.2008
r. str. 6), określającym prawo właściwe dla zobowiązań umownych. Zgodnie
z art. 29 rozporządzenia Rzym I, zacznie ono być stosowane w państwach

3
członkowskich od 17 grudnia 2009 r. Zastąpi ono konwencję rzymską z 1980 r.
regulującą te same zagadnienia. W przypadku pozostałych obszarów (prawa
spadkowego, małżeńskich ustrojów majątkowych oraz alimentacji) prace są o wiele
mniej zaawansowane. Na końcowy efekt tych prac przyjdzie nam jeszcze jakiś czas
poczekać.
b) Bardziej zaawansowane były prace nad projektem wspólnotowej kolizyjnoprawnej
regulacji separacji i rozwodów [COM(2006) 399 final]. Ostatnio doszło jednak do
zablokowania tych prac. Oznacza to, że realizacja zamierzeń określonych
w Programie Haskim w założonym terminie nie jest przesądzona.
c) Działania legislacyjne Wspólnoty Europejskiej w zakresie prawa prywatnego
międzynarodowego w najbliższych latach nie będą dotyczyć problematyki części
ogólnej tego prawa, a także stosunków prawnych oraz instytucji zaliczanych zwykle
do części ogólnej prawa cywilnego. Nie obejmą między innymi prawa osobowego.
d) Rozporządzenia Rzym I i Rzym II zawierają wyłączenia, które dotyczą –
z praktycznego punktu widzenia – bardzo doniosłych zagadnień. Na przykład
z zakresu zastosowania rozporządzenia Rzym I wyłączono między innymi umowy
dotyczące prawa korporacyjnego i umowy o arbitraż, a z kolei z zakresu
zastosowania rozporządzenia Rzym II wyłączono między innymi odpowiedzialność
deliktową za działanie lub zaniechanie władz publicznych oraz zobowiązania
pozaumowne powstające w razie naruszenia dóbr osobistych. Zagadnienia te muszą
być także po nadejściu daty rozpoczynającej stosowanie odpowiedniego aktu prawa
wspólnotowego regulowane przez krajowe normy kolizyjne.
e) Należy mieć również na względzie fakt, że procedura legislacyjna
współdecydowania (art. 251 TWE), która ma zastosowanie w odniesieniu do
środków podejmowanych na podstawie art. 65 TWE, jest długotrwała. Trudno się
zatem spodziewać, aby te zagadnienia, co do których nie wszczęto jeszcze
procedury legislacyjnej, mogły stać się przedmiotem wspólnotowych aktów
prawnych w dającej się przewidzieć perspektywie czasowej.

Wypada zauważyć, że ani konwencja rzymska, ani perspektywa pojawienia się
wycinkowych kolizyjnoprawnych regulacji wspólnotowych, nie zatamowały
uchwalenia w państwach członkowskich Unii Europejskiej ustaw zawierających

4
regulację prawa prywatnego międzynarodowego. Przykłady stanowią: Włochy (1995
r.), Niemcy (kilka ustaw począwszy od 1986 r.), Belgia (2004 r.), Bułgaria (2005 r.).
W pracach nad projektem wzięto pod rozwagę treść rozporządzeń Rzym II i Rzym I,
zielone księgi oraz dyskusje, jakie toczą się wokół harmonizacji dalszych wycinków
prawa prywatnego międzynarodowego we Wspólnocie Europejskiej. Ewentualne
uchwalenie i wejście w życie dalszych rozporządzeń wspólnotowych, jeżeli tylko będą
one miały zasięg uniwersalny (tzn. jeżeli mieszczące się w nich normy kolizyjne będą
wskazywać prawo właściwe także dla stanów faktycznych powiązanych z państwami
niebędącymi członkami Unii) – sprawi, że odpowiednie postanowienia ustawy utracą
praktyczną doniosłość i zapewne trzeba je będzie uchylić. Jeżeli zakres zastosowania
rozporządzenia będzie węższy niż zakres zastosowania odpowiadających mu przepisów
naszej ustawy, trzeba będzie znaleźć jakieś rozwiązanie dla kwestii wyłączonych
z zakresu zastosowania rozporządzenia. Może ono polegać albo na ustanowieniu
wycinkowych regulacji krajowych albo na utrzymaniu w mocy przepisów ustawy, albo
też na rozciągnięciu – z woli ustawodawcy krajowego – zastosowania postanowień
rozporządzenia na wspomniane kwestie.
W projekcie zaproponowano wycinkowe uregulowanie kwestii wyłączonych
z zakresu zastosowania rozporządzenia Rzym II (art. 18 ust. 2 projektu co do ochrony
dóbr osobistych oraz art. 28 co do odpowiedzialności za działania lub zaniechania
w wykonywaniu władzy publicznej) oraz rozporządzenia Rzym I (art. 29 i 30 projektu).
Dalsze rozwiązania tego typu będzie można rozważać dopiero w przyszłości w miarę
pojawienia się kolejnych regulacji wspólnotowych.

4. Dyskusje nad potrzebą nowej regulacji prawa prywatnego międzynarodowego
rozpoczęły się w naszym kraju w początkach lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia.
Problematyka ta była przedmiotem kilku konferencji naukowych oraz posiedzenia
Komitetu Nauk Prawnych PAN (l8 listopada 1998 r.).
Zadanie przygotowania projektu nowej ustawy zostało w 2002 r. powierzone Zespołowi
prawa prywatnego międzynarodowego, wyłonionemu w ramach Komisji
Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego. W latach 2003 i 2004 Zespół przygotował projekt
wstępny nowej ustawy. Projekt ten został poddany ocenie ekspertów oraz był
przedmiotem dyskusji na kilku poświęconych mu ogólnopolskich seminariach.

5
W dniach 8 i 22 grudnia 2005 r. Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego zatwierdziła
ostateczne brzmienie projektu. Zmiany do projektu wprowadzone w latach 2006 i 2007
zmierzały do jego zharmonizowania z projektem nowej regulacji międzynarodowego
postępowania cywilnego oraz usunięcia potknięć wytkniętych w piśmiennictwie
prawniczym. Ostatnie zmiany i uzupełnienia projektu (2007, 2008 r.) mają na celu
harmonizację polskiego prawa prywatnego międzynarodowego z rozporządzeniami
Rzym II i Rzym I.

II. Ogólna charakterystyka projektu

1. Projekt ustawy w prawie prywatnym międzynarodowym określa prawo właściwe dla
stosunków osobistych i majątkowych w zakresie prawa prywatnego (w tym handlowego
i rodzinnego) oraz reguluje kwestie związane z odszukaniem, ustaleniem treści
i stosowaniem prawa właściwego. Jego postanowienia odnoszą się także do umownych
stosunków pracy w zakresie nieuregulowanym rozporządzeniem Rzym I.
Projekt nie reguluje jurysdykcji sądów, ani właściwości innych organów (konsulów,
urzędów stanu cywilnego), a także innych materii należących do międzynarodowego
postępowania cywilnego. Zmiany w tym zakresie wprowadzi oddzielna ustawa
nowelizująca Kodeks postępowania cywilnego. Do Kodeksu postępowania cywilnego
weszło już nowe unormowanie sądownictwa polubownego – krajowego
i międzynarodowego. W projekcie znalazły się więc jedynie przepisy (art. 37 i 38)
regulujące właściwość prawa dla umowy o arbitraż (zapisu na sąd polubowny). Kwestia
ta została bowiem pominięta w przepisach o sądownictwie polubownym.
Projekt nie obejmuje stosunków z zakresu prawa wekslowego i czekowego.
Dziedzinom tym poświęcone są oddzielne ustawy obejmujące łącznie regulację
merytoryczną i kolizyjnoprawną. Pozostaną one w mocy także po uchwaleniu nowej
ustawy o prawie prywatnym międzynarodowym.
Przewiduje się natomiast uchylenie szczególnych przepisów kolizyjnych
zamieszczonych w ustawie – Kodeks pracy oraz w ustawie z 23 maja 1991 r. o pracy na
morskich statkach handlowych, ze względu na unormowanie tych kwestii
w rozporządzeniu Rzym I (reguluje je także konwencja rzymska z 1980 r.).


6
2. Projekt opiera się na założeniu, że do zadań prawa prywatnego międzynarodowego
należy rozgraniczenie sfer działania różnych systemów prawnych w przestrzeni,
sprawiedliwe i harmonijne usuwanie kolizji między nimi przy użyciu norm kolizyjnych
zapewniających przewidywalność i jednolitość rozstrzygnięć. Celom tym służą najlepiej
normy kolizyjne zupełne, posługujące się – w roli łączników – kryteriami
pozwalającymi osiągać wskazane wyżej cele. Normy takie zdecydowanie przeważają
w projekcie.

3. Do projektu nie wprowadzono ogólnej reguły korygującej właściwość prawa ze
względu na ściślejsze powiązanie rozpatrywanej sprawy z innym prawem niż prawo
właściwe na podstawie przepisów ustawy. Reguła taka – wprowadzając relatywizm
łączników – godziłaby w zasadę pewności obrotu. Przyznawałaby nadmierną
kompetencję sędziemu, zachęcając do faworyzowania właściwości legis fori.
W projekcie znalazły się natomiast szczególne reguły korygujące o wąskich zakresach
zastosowania (art. 33 ust. 2 zd. 2, art. 41). Nie stwarzają one takich zagrożeń jakie
pociągałaby za sobą reguła ogólna. Nadają zaś uregulowaniom zamieszczonym
w projekcie elastyczność w stopniu, w jakim jest to wysoce pożądane.
W projekcie znajdują się też przepisy, które w określonych wypadkach – w razie
trudności w odszukaniu prawa właściwego przy użyciu łączników obiektywnych –
nakazują stosowanie prawa najściślej związanego z ocenianym stosunkiem (np. art. 10
zd. 2, art. 49 ust. 2 in fine).
I wreszcie zwrócić trzeba uwagę na ogólną wskazówkę zamieszczoną w art. 61
projektu, dotyczącą sposobu wypełniania luk w obowiązujących w Polsce przepisach
prawa prywatnego międzynarodowego. Wskazówka ta posługuje się kryterium
najściślejszego związku. W ustawie z 1965 r. takiej wskazówki nie ma.

4. Pojęcie prawa ojczystego zostało w projekcie użyte tylko w odniesieniu do osób
fizycznych. Prawem ojczystym danej osoby fizycznej jest prawo państwa, którego jest
ona obywatelem. Obywatelstwo występuje w projekcie w roli podstawowego łącznika
personalnego. Odgrywa ono – jako łącznik – dominującą rolę w zakresie prawa
osobowego, stosunków rodzinnych i spraw spadkowych. Przesądziły o tym jego walory
jako łącznika, w szczególności zaś stabilność i jednoznaczność więzi, którą
obywatelstwo wyraża oraz obserwowane często przywiązanie osób fizycznych do

7