Polskę zaśmiecają plastikowe torebki i butelki. Tych drugich przybywa rocznie około 200 tys. ton, a wykorzystywany do ich produkcji ropopochodny politereftalan etylenu (lepiej znany jako PET) będzie się rozkładać na wysypisku około 500 lat. Oczywiście jeśli tam się znajdzie, bo część odpadów trafia do mórz, a w końcu do oceanów. Według danych GUS w 2022 r. przeciętny Polak wytwarzał 1 kg śmieci dziennie, z czego 30 proc. szło do recyklingu. To wciąż niewiele, bo wymagania dotyczące ponownego użycia odpadów komunalnych stawiane przez Unię Europejską nakazują, by do 2025 r. poziom przygotowań do ponownego użycia i recyklingu odpadów komunalnych wynosił minimum 55, a w 2030 r. 60 proc. I choć tradycyjne opakowania z plastiku są tanie, funkcjonalne, lekkie i bardzo uniwersalne, to pozostają nieprzyjazne dla środowiska. Na producentach żywności wywiera się wiec presję, by lepiej zadbali o środowisko, bez strat dla konsumentów i jakości żywności. Nowoczesne opakowania nie mogą więc być wykonane z tworzyw ropopochodnych, mają ulegać rozkładowi, a ich produkcja i utylizacja mają być nieszkodliwe dla środowiska.
Dyrektywa plastikowa
Od lipca 2021 r. obowiązuje dyrektywa Unii Europejskiej, która zakazuje użycia plastikowych i styropianowych jednorazowych kubków, słomek i sztućców. Od 2023 r. plastikowe pojemniki muszą być w minimum 30 proc. wykonane z materiałów odzyskanych. Do 2025 r. znikną z półek sklepowych butelki z nakrętkami, a kolejnym rozwiązaniem jest nałożenie podatku od plastiku. Działania te zmierzają do utworzenia systemu rozszerzonej odpowiedzialności branży jednorazowych plastikowych opakowań (ROP) i zwiększenie recyklingu plastiku. Zmiany zmierzają w kierunku wykorzystywania opakowań jadalnych, kompostowalnych lub biodegradowalnych (a więc takich, które w określonych warunkach mogą zostać rozłożone przez naturalnie występujące mikroorganizmy na wodę, dwutlenek węgla, metan i związki nieorganiczne). Chodzi o opakowania papierowe, z pulpy drzewnej, zbóż, skrobiowych warzyw korzeniowych, trzciny cukrowej lub z produktów ubocznych rolnictwa i grzybni, która rośnie bez światła i wody.
Surowce naturalne
Europejska Organizacji ds. Bioplastików ocenia grupę biotworzyw wykorzystywanych w produkcji opakowań pod kątem pochodzenia biologicznego (częściowego lub całkowitego) oraz możliwości ulegania biodegradacji – biopochodny wskazuje, że materiał lub produkt pochodzi z biomasy, a biodegradowalny, że może zostać do niej biologicznie rozłożony przez organizmy żywe.
Według Pabla R. Salgady z Centrum Badań i Rozwoju Kriotechnologii Żywności w Argentynie tworzywa sztuczne pochodzenia biologicznego, ale nieulegające biodegradacji, to np. biopolietylen (Bio-PE), biopoliamid (Bio-PA) i biopolitereftalan etylenu (Bio-PET). Natomiast tworzywa sztuczne ulegające biodegradacji i oparte na surowcach kopalnych to poliadypinian butylenu-ko-tereftalan (PBAT), polibursztynian butylenu-ko-adypinian butylenu (PBSA), alkohol poliwinylowy (PVA). Tworzywa sztuczne pochodzenia biologicznego i biodegradowalne to polimery bezpośrednio ekstrahowane z biomasy, takie jak polisacharydy (np. skrobia, celuloza, chityna itp.) oraz białka (np. kolagen, żelatyna, kazeina, serwatka, białko sojowe, pszenne itp.). Ich modyfikacja może wytworzyć dodatkowe cenne materiały biologiczne, takie jak kwas polimlekowy (polilaktyd), będący doskonałą alternatywą dla tradycyjnego plastiku. Wykorzystuje się go w produkcji biodegradowalnych foliopaków oraz torebek foliowych, które dostępne są w marketach.
Istotne dla środowiska jest również to, aby opakowania były wykonane z materiałów ze źródeł odnawialnych (np. bambusa), były wielokrotnego użytku lub było możliwe ich ponowne wykorzystanie oraz by ich produkcja była oszczędna energetycznie.
Data przydatności opakowania
Narzędziem do oceny wpływu opakowania na środowisko – od etapu produkcji do utylizacji – jest wskaźnik LCA (life-cycle assessment). Podobnie jak w branży odzieżowej promuje się wykorzystanie naturalnych surowców, których produkcja jest zgodna z ochroną środowiska i zasadą long-lasting clothes, w wypadku opakowań żywności istotne jest, aby źródło ich pochodzenia było jak najbardziej neutralne dla środowiska. A przy okazji, by opakowanie służyło długo. Dlatego do oceny według zasad LCA gromadzi się informacje na temat emisji, odpadów i zasobów, cyklu życia opakowania i wpływu na środowisko. W wypadku tworzyw ropopochodnych uwzględnia się etapy wydobycia i rafinacji ropy naftowej, a w wypadku tworzyw biologicznych analogicznie środki rolnicze wykorzystane do produkcji surowców roślinnych. W obu bierze się pod uwagę przetwórstwo tworzyw sztucznych, produkcję i transport opakowań oraz ostateczną utylizację.
Ocenę zamienników plastiku obniża m.in. zmiana sposobu użytkowania gruntów w kierunku produkcji bioplastików, co może skutkować znaczną emisją gazów cieplarnianych, zwłaszcza w sytuacji wykorzystania lasów deszczowych, łąk lub torfowisk. Zwraca się również uwagę na mniejszą funkcjonalność takich produktów. Bywają kruche i przepuszczalne, a ich produkcja nie jest jeszcze odpowiednio zoptymalizowana. Mają jednak potencjał i są alternatywą dla opakowań nieekologicznych.
Nowa koncepcja opakowań
Producenci żywności mogą sięgać po dwa nowe typy opakowań – aktywne i inteligentne. Pierwsze wpływają na stan produktów, przedłużają ich trwałość i utrzymują właściwości przez długi czas. Substancjami odpowiedzialnymi za takie działanie są kwasy organiczne, enzymy, bakteriocyny, środki grzybobójcze, naturalne ekstrakty, jony, etanol, polifenole, hydrolizaty białek itp. Tak działa na przykład opracowana przez polską spółkę Fresh Inset technologia Vidre+ przedłużająca świeżość owoców, warzyw i kwiatów. Dzięki substancji czynnej znajdującej się w naklejce Vidre+ produkty dłużej utrzymują walory odżywcze i właściwy wygląd.
Opakowania inteligentne dostarczają informacji o jakości żywności producentom, sprzedawcom detalicznym i/lub konsumentom, ale nie wpływają na stan produktu. Poza przechowywaniem pełnią funkcję komunikacyjną i marketingową. Tak dzieje się w wypadku identyfikacji radiowej (RFID) wykorzystującej pole elektromagnetyczne o częstotliwości radiowej. Najbardziej zaawansowane systemy RFID pozwalają na zawarcie w etykiecie takich funkcji jak integrator czasu i temperatury czy biosensory, które monitorują i przekazują historię termiczną produktu, a także dostarczają informacji o jakości.
Rosnące zapotrzebowanie na świeżą i wysokiej jakości żywność pakowaną, wygoda konsumentów i troska producentów o dłuższy okres przydatności do spożycia napędzają rozwój technologii pakowania żywności i napojów. W inteligentnych opakowaniach są też wykorzystywane nanosensory, które poprawiają szybkość, czułość i swoistość wykrywania patogenów, toksyn i chemikaliów, a umieszczone w opakowaniu mogą informować konsumentów o stanie świeżości.