ZSRR miał swój samolot pionowego startu. Wojen by jednak nie wygrał

Kolejne lata przyniosły jednak zmiany na stanowiskach głównych konstruktorów i inżynierów. Tak też powstał Jak-36M, choć paradoksalnie nie miał on nic wspólnego z poprzednikiem. Miał on służyć do bliskiego wsparcia wojsk naziemnych w warunkach widoczności celu.

Pierwsze próby tej maszyny odbyły się w 1970 r., które specjalnie źle nie wypadły. Testowano pionowy start, lot poziomy, pionowe lądowanie i już w 1972 r. przekazano go na próby państwowe. W ich trakcie nie utracono żadnego prototypu, co zwiastowało sukces. "Góra" ZSRR ostatecznie przyjęła go na uzbrojenie, a oznaczenie zmieniono na Jak-38. Od 1974 r. do 1982 r. wyprodukowano 143 samoloty tej wersji.

Niby coś potrafił, ale nie do końca

I właśnie tutaj zaczęły wychodzić największe bolączki Jak-38. Bo choć samolot nieźle radził sobie w testach startu, lotu i lądowania, to kiedy próbowano powtarzać te testy z pełnym uzbrojeniem, już tak kolorowo nie było. Trzeba było ograniczać liczbę rakiet, amunicji, a nawet paliwo. Jego zasięg stawał się więc dość ograniczony — marynarze, podczas rejsu krążownika lotniczego "Mińsk" wokół Afryki, mieli śmiać się, że służy do obrony... masztu.

ZSRR miało więc na stanie samoloty, które udowadniały, że "Matka Rosja" coś potrafi, ale gdy przychodziło co do czego, samoloty te średnio nadawały się w walce. Przez lata testowano różne konfiguracje, aby zoptymalizować możliwości bojowe Jak-38, przy jednoczesnym zachowaniu możliwości pionowego startu i lądowania i z przyzwoitym zasięgiem, ale z różnymi skutkami. Od 1979 r. próbowano techniki krótkiego startu i lądowania, co miało oszczędzać 80 kg paliwa, a przy lądowaniu nawet 120 kg. Zwiększyło to promień działania na małej wysokości z raptem 75 km do 250 km, jednak samoloty dalej kiepsko radziły sobie w wysokich temperaturach. Przykładowo, gdy weszły w skład doświadczalnej eskadry, stacjonując w Afganistanie od kwietnia do maja 1980, odbyto 107 lotów i większość z nich wykazywała kiepskie możliwości maszyny w takim klimacie.

Połowiczny sukces, ale jednak sukces

Krótko mówiąc, największe wady Jak-38 to krótki zasięg (zwykle 170 km przy pionowym starcie), krótkotrwałość lotu i niewielki udźwig uzbrojenia. Słabo nadawał się do zadań "myśliwskich", bo nie posiadał radaru, a jego pociskami były głównie rakiety powietrze-powietrze krótkiego zasięgu. Nie był też przesadnie szybki, bo tylko minimalnie przekraczał prędkość dźwięku. W porównaniu do konkurencyjnego Harriera wypadał po prostu blado. Mimo to ZSRR nie było specjalnie niezadowolone. Wciąż byli twórcami jednego z dwóch samolotów wykorzystujących technikę pionowego startu i lądowania w tamtym czasie.

Jak-38 były też maszynami dość awaryjnymi. Co prawda zastosowano w nich ciekawą technologię, która powodowała automatyczne katapultowanie pilota w przypadku przekroczenia przez samolot krytycznych "norm", co gwarantowało przynajmniej obsłudze ograniczone bezpieczeństwo, to statystyki nie kłamią — utracono 36 samolotów z 231 wyprodukowanych ze względu na szeroko pojęte awarie, a więc prawie 16 proc.

Historia Jak-38 kończy się w okolicach 1991 r. Wtedy bowiem rozpoczęto ich wycofywanie ze służby, a w 1992 r. w ogóle wycofano je z uzbrojenia. Warte odnotowania jest powstawanie jego następcy, Jak-41, którego planowano już w 1975 r. (m.in. Właśnie ze względu na wspomniane ograniczenia). Jego oblot nastąpił w 1987 r., a dwa lata później samolot osiągnął w testach 1400 km na godz. I kolejne testy też wypadały nieźle, jednakże w 1991 r. prototyp samolotu rozbił się przy lądowaniu, co spowodowało przerwanie prób morskich, a jeszcze w tym samym roku obcięto wydatki wojskowe na finansowanie programu. W związku z tym wycofano Jak-38, Jak-41 ostatecznie nie powstał i wycofano też cztery krążowniki, z których omawiany samolot miał startować.