Celiakia, czyli choroba trzewna: co trzeba wiedzieć o nietolerancji glutenu?

Celiakia, czyli choroba trzewna, to silna, autoimmunologiczna choroba charakteryzująca się nietolerancją glutenu, czyli białka zapasowego zawartego w zbożach.

Celiakia jest najpoważniejszą nietolerancją pokarmową, ale nie jest alergią, choć często bywa z nią mylona. Gluten jest czynnikiem toksycznym w celiakii, w alergii (szczególnie na pszenicę) i nadwrażliwości.

Nietolerancja glutenu może rozwinąć na każdym etapie życie. Zarówno w czasie wprowadzania glutenu do diety dziecka, jak i w życiu dorosłym, w czasie ciąży, a nawet po silnej infekcji. 

.

Przyczyny celiakii

Celiakię uważa się za chorobę autoimmunologiczną o podłożu genetycznym. Choroba charakteryzuje się nietolerancją glutenu, który działa toksycznie i prowadzi do zaniku kosmków jelita cienkiego, czyli maleńkich wypustek błony śluzowej, które zwiększają powierzchnię jelita i odpowiadają za wchłanianie składników odżywczych.

Na skutek toksycznego działania glutenu zostaje zaburzone wchłanianie pokarmu, co prowadzi do występowania różnych objawów.

Objawy celiakii

Objawy celiakii mogą być różne i mieć różne natężenie. Rozróżnia się trzy typy celiakii ze względu na rodzaj i nasilenie objawów:

Celiakia pełnoobjawowa (jawna, klasyczna): występuje najczęściej u dzieci, kobiet w ciąży i osób starszych. Jest stosunkowo łatwa do rozpoznania ze względu na charakterystyczne objawy. Jednak rozpoznawana jest rzadko, bo występujące objawy są przez chorych mylone z alergią pokarmową, silnym stresem lub chorobami jelita.

Objawy klasycznej celiakii:

• bóle i wzdęcia brzucha;
• biegunki tłuszczowe lub wodniste;
• utrata masy ciała;
• niski wzrost;
• zmiana usposobienia, spadek nastroju, częsta depresja;
• objawy niedoborowe będące efektem zaburzonego wchłaniania (np. powracająca anemia).

Celiakia skąpoobjawowa (ubogoobjawowa, bezobjawowa): zmiany chorobowe ograniczone są do błony śluzowej jelita cienkiego. Typowi skąpoobjawowemu nie towarzyszą zazwyczaj objawy związane z klasyczną celiakią. Ta postać celiakii występuje najczęściej.

Objawy skąpoobjawowej celiakii:

• niewyjaśniona niedokrwistość z powodu niedoboru żelaza;
• podwyższony poziom cholesterolu;
• afty i wrzodziejące zapalenia jamy ustnej – objaw bardzo charakterystyczny;
• niedorozwój szkliwa zębowego;
• ciągłe zmęczenie;
• spadek nastroju, depresja;
• uporczywe bóle głowy;
• wczesna osteoporoza, bóle kości i stawów;
• problemy ze skórą (sugerujące chorobę Dühringa – skórną postać celiakii);
• problemy z płodnością, a nawet poronienia.

Celiakia ukryta (latentna, utajona): występuje wtedy, gdy w krwi osób z prawidłowym obrazem jelita stwierdza się obecność charakterystycznych przeciwciał. U takich osób można spodziewać się utraty kosmków w przyszłości i pełnego rozwoju choroby.

Rozpoznanie celiakii

Objawy celiakii są wskazaniem do wizyty u gastroenterologa. Następnym etapem jest wykonanie zleconych przez lekarza badań serologicznych z krwi. Zwykle oznacza się stężenie dwóch z trzech dostępnych przeciwciał:

•     przeciwko endomysium mięśni gładkich (EmA);
•     przeciwko transglutaminazie tkankowej (tTG);
•     przeciwko deamidowanej gliadynie (potocznie: „nowej gliadynie” DGP lub GAF).

Wymienione przeciwciała są charakterystyczne dla celiakii, dlatego ich obecność we krwi niemal całkowicie potwierdza chorobę. Natomiast ich brak nie wyklucza celiakii, dlatego dla pewności wykonuje się biopsję jelita cienkiego. Badanie jest kluczowym etapem w diagnostyce celiakii, wykonuje się je endoskopowo podczas gastroskopii. Pobiera się wtedy małe fragmenty do badania i ocenia stopień zaniku kosmków jelitowych.

Możliwe jest również wykonanie

. Jeśli u danej osoby nie stwierdzi się obecności antygenów
HLA-DQ2 lub HLA-DQ8, można wykluczyć chorobę trzewną. Natomiast obecność tych antygenów stwierdza się u 96 proc. chorych na celiakię.

• Należy pamiętać, by przed wizytą u lekarza i zgłoszeniem się na badania nie przechodzić na dietę bezglutenową, bo może to zaburzyć obraz badania i zafałszować wyniki.

Leczenie celiakii

. Pełna regeneracja kosmków jelitowych trwa zwykle od kilku tygodni do kilku miesięcy, a nawet kilku lat. Jednak po całkowitej eliminacji glutenu chorzy odczuwają zazwyczaj poprawę stanu zdrowia.

W przypadku, gdy doszło do silnego zaniku kosmków, wprowadza się czasowo także dietę bezlaktozową. Brak kosmków oznacza bowiem brak możliwości trawienia laktozy, dlatego chorzy mogą nie odczuwać poprawy po odstawieniu glutenu, jeśli nadal spożywają produkty mleczne.

Zobacz także:

• Odkryto enzym blokujący gluten. Można go przyjmować w formie tabletki
• Czy dieta bezglutenowa może być szkodliwa? [VIDEO]
• Dieta bez glutenu. Czy to na pewno dla Ciebie?
• Jakie są objawy nietolerancji glutenu. Sprawdź, czy je masz
• Paradoks glutenu: diety bezglutenowej przestrzega więcej osób, niż choruje na celiakię

Redakcja poleca

Nie jesz glutenu, ale uwielbiasz pizzę? Przepis na pizzę bezglutenową

Jesteś na diecie bezglutenowej? Zobacz 6 źródeł ukrytego glutenu