"Mam 19 lat i nie będę studiować". Zosia jest z pokolenia, które wyciąga wnioski z błędów swoich rodziców

"Zwłaszcza mama uważała, że bez dyplomu można wylądować na ulicy"

"Skończyłeś klasę matematyczno-informatyczną w jednym z najlepszych liceów w Polsce i zamiast iść na studia, zostałeś kurierem?" – tak ludzie w wieku rodziców 20-letniego Mateusza reagują, kiedy dowiadują się, czym się zajmuje.

— Doradzają mi, żebym chociaż zatrudnił się w biurze – mówi Mateusz. A on właśnie takiej pracy i takiego życia nie chce. Nie chce powielać schematu.

— Można robić wiele ciekawszych rzeczy niż praca w sztywnych godzinach w korporacji czy podobnym miejscu. Powiem więcej: zainwestowanie czasu i pieniędzy w coś tak niepewnego, czym dziś są studia, wydaje mi się nieodpowiedzialne – uważa 20-latek.

Zgadza się, że kiedyś tytuł magistra był gwarancją stabilnej pracy. Ale dziś, idąc nawet na informatykę, nie ma się pewności, czy wiedza ze studiów okaże się przydatna. — Z czasem może nawet się okazać, że informatyk jest niepotrzebny, bo programy i kody będzie pisać sztuczna inteligencja – przekonuje.

A właśnie z myślą o studiach informatycznych poszedł do klasy matematyczno-informatycznej jednego z najlepszych liceów w Polsce. Dostał się bez egzaminów. Jako laureat konkursu informatycznego mógł wybrać każdą szkołę średnią.

• 20-latki idą do pracy. "W czwartek mogę od południa, bo rano jem śniadanie z przyjaciółmi"

— Od pierwszej klasy moje życie wyglądało tak: budziłem się o 6-6.30, godzinę dojeżdżałem do szkoły. Kończyłem lekcje około 15, do domu wracałem na 16-17. Byłem tak zmęczony, że nie miałem na nic energii — wspomina. Każdy dzień wyglądał tak samo. Według podobnego schematu żyli jego koledzy z liceum. Jego rodzice i ich rodzice również — tyle że u nich zamiast szkoły była praca.

— To się zmieniło podczas pandemii. W lockdownie wreszcie zacząłem się wysypiać. Mogłem zrobić coś innego niż szkoła, lekcje, dojazdy, bo miałem czas i energię. Ćwiczyłem. Robiłem pompki, przysiady, z czasem coraz więcej – opowiada. Poczuł się sprawniejszy, silniejszy. Sprawiało mu to satysfakcję. I stało się impulsem, który uruchomił proces myślenia: dlaczego żyjemy w taki, a nie inny sposób, według schematu: szkoła – studia — praca od 8 do 16 — emerytura.

— Myślę, że wielu ludzi nie chce tak żyć, ale mimo wszystko tego nie zmieniają. Mało tego, namawiają dzieci na studia, snując wizję, że bez dyplomu można wylądować na ulicy. Moi rodzice, zwłaszcza mama, też tak uważali – opowiada.

Jeszcze myślał o studiach, ale już nie o informatyce. Nie bardzo wiedział, co chciałby robić. W klasie maturalnej stwierdził, że to jednak bez sensu. Postanowił założyć sklep internetowy i sprzedawać m.in. grafiki wykonane przez sztuczną inteligencję.

— Postawiłem ten sklep, zacząłem go testować, nauczyłem się podstaw marketingu, ale ostatecznie zabrakło mi chyba odwagi, żeby rozpocząć sprzedaż. Przekonałem się jednak, że można robić coś innego, iść inną drogą niż tradycyjna — mówi.

Po maturze znalazł pracę jako kurier. Zapisał się na kurs marketingu, ale okazało się, że większości zagadnień nauczył się już sam. Robi kurs montażu filmów i ma z tym związane plany. Ale myśli o byciu freelancerem. W przyszłości chciałby też mieć pasywny dochód, z akcji, obligacji i innych źródeł. Ma nadzieję, że uda mu się odłożyć na to pieniądze, ale nie ma jeszcze dokładnego planu — w jaki sposób.

— Dostarczam przesyłki, jeżdżąc na rowerze. Online udzielam dzieciom korepetycji z matematyki. Pracuję około 20 godzin tygodniowo. Nie narzekam. Na razie mieszkam z rodzicami, zarabiam na własne wydatki. Bardzo lubię poczucie, że nic mnie nie goni. Cenię sobie, że mam wybór. Rodzice, póki co, to akceptują, ale rozmawiamy o tym, że z czasem będę dokładał się do domowego budżetu — mówi.

Większość znajomych z jego klasy dalej się uczy, ale jego dobry kolega z podstawówki nie zdecydował się na studia. Pracował w markecie budowlanym, planuje przeprowadzkę do Hiszpanii.

— Nasze pokolenie żyje w specyficznym okresie. Byliśmy wychowywani w spokojnych czasach, a potem pojawiła się pandemia, wojna w Ukrainie, nasilił się konflikt w Strefie Gazy. W wielu sferach pojawia się niepewność. Trzeba być elastycznym, studia przestają mieć znaczenie – dodaje Mateusz.

Podobnie uważa coraz więcej młodych ludzi. W ubiegłorocznych badaniach platformy VULCAN, przeprowadzonych wśród ponad tysiąca maturzystów, 12 proc. zadeklarowało, że nie zamierza studiować. To ponad dwa razy więcej niż pięć lat temu, kiedy to w badaniach Polskiego Instytutu Ekonomicznego tylko pięć procent maturzystów zadeklarowało, że nie idzie na studia.

— Był taki czas, że prawie wszyscy absolwenci szkół średnich chcieli studiować, nawet na kilku kierunkach. Teraz to się zmienia, zwłaszcza jeśli chodzi o młodych ludzi, którzy kończą technika i szkoły branżowe drugiego stopnia. Są bardziej niż jeszcze kilka lat temu nastawieni na zdobycie zawodu i pójście do pracy – mówi Beata Nowakowska, doradczyni zawodowa z Krakowskiego Ośrodka Kariery. Pracowała z takimi młodymi ludźmi — uczniowie z Zespołu Szkół Łączności sami się dokształcali i szukali pracy jeszcze przed maturą. Wychodzili z założenia, że najwięcej nauczą się w praktyce.

— Mój syn jest na informatyce. Zauważył, że na studiach nacisk położny jest na teorię, a rynek IT potrzebuje umiejętności praktycznych – dodaje doradczyni. — Obszar IT ciągle się zmienia, więc trzeba już w trakcie studiów dodatkowo doskonalić się na własną rękę. Zwłaszcza że pracodawcom zależy, by nowi pracownicy wykazywali się już konkretnymi umiejętnościami.

• Pokolenie Z nie chce iść śladem rodziców. "Lubię mieć pieniądze, ale nie cierpię ich wydawać"

"Chciałem iść na studia, ale zmieniłem zdanie"

Marcin w maju ukończył technikum samochodowe. Od razu zaczął pracę w warsztacie samochodowym u wujka. Ale na początku szkoły inaczej widział swoją przyszłość. — W pierwszej klasie byłem pewien, że pójdę na politechnikę – opowiada. — Rodzice uważali, że dobrze jest skończyć studia. Szły na nie dzieci znajomych. W połowie technikum zacząłem jednak myśleć, że chciałbym zacząć zarabiać. W wolnych chwilach chodziłem do warsztatu wujka, pomagałem, podpatrywałem. Jak się do czego przydawałem, odpalał mi parę złotych.

Coraz bardziej utwierdzał się w przekonaniu, że szkoda mu czasu na dalszą naukę. — Rodzice byli trochę zawiedzeni, chociaż sami nie mają wyższego wykształcenia. Może przelewali na mnie swoje ambicje. Trudno. Ja jestem zadowolony. Zarabiam, robię to, co lubię. Może kiedyś założę swój warsztat – mówi.

Mechanik samochodowy jest na liście zwodów deficytowych. Ale na rynku brakuje fachowców w wielu branżach. — Mistrzowie odchodzą z rynku, brakuje następców. Dlatego mam nadzieję, że będzie powrót do takich zawodów jak spawacz, piekarz czy stolarz. Tym bardziej że pokolenie Z, czyli ludzie urodzeni w latach 1995 – 2012, jest nastawione na zero waste — niemarnowanie, niewyrzucanie, a naprawianie – mówi Ewa Mazurczyk–Jankowska, specjalistka HR i wykładowczyni w Akademii Leona Koźmińskiego, która prowadzi blog i konta w mediach społecznościowych GrubyHR.

Mazurczyk–Jankowska przewiduje powrót do produktów unikatowych, personalizowanych, pojedynczych – dlatego, jak uważa, powstawać będzie coraz więcej firm zajmujących się tzw. handmade. I namawia, żeby zmienić myślenie: nie deprecjonować zawodów związanych z pracą fizyczną, bo są coraz bardziej potrzebne.

"To nie my, to rodzice"

— Mam wrażenie, że to pokolenie naszych rodziców patrzy z góry na osoby z niższym wykształceniem wykonujące proste prace. Nie zauważałam, żeby ktoś ze znajomych — czy w ogóle osób w moim wieku — oceniał mnie ze względu na to, czym się zajmuję – mówi 22-letnia Julia, która po maturze zatrudniła się w firmie produkującej słodycze.

Skończyła szkołę hotelarską. Dobre technikum, w którym — jak wspomina — nauczyciele wywierali presję, żeby jak najlepiej zdać maturę i egzaminy zawodowe, żeby brać udział w konkursach. Osiągnięcia uczniów liczyły się do rankingów, a w tych technikum chciało zajmować jak najwyższą pozycję.

— Mieliśmy bardzo dużo przedmiotów, więc po powrocie do domu musiałam sporo się uczyć – wielu rzeczy nieprzydatnych, niepotrzebnych, zbyt szczegółowo. Byłam bardzo przemęczona — przyznaje.

Przerażała ją wizja, że tak wyglądałoby jej życie przez kolejnych kilka lat, jeśli pójdzie na studia. Więc z nich zrezygnowała, choć decyzja nie była łatwa.

• Nie chcą małżeństw, tylko otwartych związków. Miłość traci na znaczeniu

— Zastanawiałam się, czy dobrze robię, czy nie powinnam się zmusić — przyznaje. — Rodzice trochę ponarzekali, ale ostatecznie zaakceptowali mój wybór. Czasem myślę, że ich zawiodłam, ale nie naciskają, żebym się dalej uczyła. Zdałam maturę, kiedy branża hotelarska dopiero dźwigała się po pandemii. Nie było ofert pracy, zatrudniłam się więc w firmie, która jest dość blisko mojego domu, z dobrym dojazdem, a to dla mnie ważne, bo mieszkam na wsi.

Julia ma w pracy koleżankę, która po liceum też nie chciała iść na studia. Kilkoro znajomych z podobnym podejściem ostatecznie uległo presji rodziców.

— Przez moją firmę przewija się sporo młodych ludzi, ale nie zostają tu na dłużej. Ja nie narzekam. Zrobię swoje, wracam do domu, mogę poświęcać czas na pasje. Rysuję komiksy, cały czas się rozwijam. Często rozmawiam online ze znajomymi, w weekendy się spotykamy. Jestem zadowolona ze swojego życia. Na razie odpoczywam psychicznie, nie zastanawiam się co dalej. Świat się tak szybko zmienia, że to, co sobie zaplanujemy na za pięć lat, może być już niewykonalne — dodaje Julia.

"Nawet wysokiej klasy specjaliści muszą przygotować się na zmiany"

— Nasze pokolenie mierzy się ze zmianami geopolitycznymi, klimatycznymi, na rynku pracy i w innych sferach. Nie wiemy, co przyniesie los, przyszłość. Musimy być giętcy, sprytni, żeby się w tym świecie odnaleźć. Większość z nas nie ma szans na pracę w jednym zawodzie do emerytury, jak nasi rodzice czy dziadkowie. Może się to udać lekarzom, pielęgniarkom czy fizjoterapeutom – przewiduje Zosia, tegoroczna maturzystka z dobrego, warszawskiego liceum.

Jak wielu ludzi z jej pokolenia Zosia wyciąga wnioski z błędów rodziców — przepracowania, wypalenia, monotonii: praca – dom – praca. Dla nich ważne jest to, co po pracy.

— Rynek pracy jest nieprzewidywalny. Młodzi ludzie, którzy dopiero na niego wkraczają lub jeszcze się uczą, muszą nastawiać się na dokształcanie się przez całe życie. Według prognoz będą musieli przekwalifikowywać się co najmniej siedem razy – mówi Beata Nowakowska, a Ewa Mazurczyk–Jankowska dodaje, że nowoczesne technologie i sztuczna inteligencja rozwijają się tak szybko, że przebranżawianie czeka nie tylko "zetki", ale nawet dzisiejszych czterdziestolatków.

— Część zawodów zniknie, na niektóre — jak kasjerzy czy pracownicy produkcji — już jest mniejsze zapotrzebowanie. Nie przetrwają te profesje, w których obowiązki są powtarzalne i rutynowe, łatwo można je zastąpić poprzez automatyzację. Według raportu McKisney około 15 proc. zawodów zniknie do roku 2030, oczywiście pojawią się też nowe – mówi Mazurczyk–Jankowska.

Przewiduje, że wzrośnie zapotrzebowanie na psychoterapeutów, psychologów, psychiatrów, bo żyjemy w dużym pędzie i stresie, ale też mamy coraz większą świadomość i gotowość do korzystania z pomocy specjalistów. Częściej sięgamy po porady dietetyków, trenerów personalnych. Dłużej żyjemy, starzejemy się jako społeczeństwo, więc na pewno będą potrzebni lekarze, fizjoterapeuci, pielęgniarki. Pojawiają się nowe zawody, związane głównie ze sztuczną inteligencją, cyberbezpieczeństwem, zrównoważonym rozwojem. — Warto też zwrócić uwagę, że kiedy rozwija się automatyzacja, robotyzacja, powstaje zapotrzebowanie na fachowców, którzy będą serwisować różne maszyny, urządzenia, kasy automatyczne, wózki widłowe itp. – dodaje specjalistka HR.

Podkreśla, że w związku z ciągłymi zmianami, pracodawcy będą kładli nacisk na tzw. kompetencje miękkie: dostosowanie się do aktualnej sytuacji, adaptacja do zmian i umiejętność szybkiego uczenia się, ale też szybkiego podejmowania decyzji w różnych okolicznościach oraz budowanie relacji międzyludzkich. A tego jednak najlepiej nauczyć się w szkole i na studiach. — Zdobędziemy tu umiejętności: planowania, komunikacji, pracy z ludźmi, radzenia sobie ze stresem i porażką. Jeśli ktoś jest świetnym specjalistą, a nie ma kompetencji miękkich, może "położyć" projekt i stracić pracę – zauważa Beata Nowakowska.

• Emerytura w wieku 65 lat? Zapomnij! Ekonomiści nie mają złudzeń

"Warto przyłożyć się do matury, by nie zamykać sobie drogi na studia"

Oliwia jest w czwartej klasie prywatnego liceum. Od pierwszej klasy zarabia na własne wydatki, sprzedając ubrania. Wyszukuje perełki w sklepach z używana odzieżą i wystawia w Internecie za dużo wyższą kwotę niż ta, którą zapłaciła.

— Nie byłabym w stanie się z tego utrzymać, chociaż chciałabym po maturze usamodzielnić się i wyprowadzić się z domu. Mam w porządku rodziców, ale wolałabym mieszkać sama. Przychodzi do mnie chłopak, odwiedzają mnie znajomi, późno zasypiam, stresuję się, że budzę rodziców, jak idę do łazienki czy kuchni — przyznaje.

Nie mówiła im jeszcze o swoich planach. Ani o tym, że wolałaby nie iść na studia, bo szkoda jej na to czasu.

— Nie mam konkretnych zainteresowań, więc nie wiem, jaki kierunek wybrać. Bez sensu byłoby studiować tylko po to, żeby te studia odhaczyć. Internet daje dziś bardzo dużo możliwości: można w nim sprzedawać choćby ubrania czy buty jak ja, ale też inne rzeczy w sklepie internetowym, szybko się wypromować, być influencerem czy robić inne rzeczy — wylicza.

Doradczyni zawodowa z Krakowskiego Ośrodka Kariery mówi, że nawet jeśli ktoś nie zamierza iść na studia, dobrze byłoby, żeby starał się mimo wszystko jak najlepiej zdać maturę. — Żeby nie zamykać sobie drogi, zwłaszcza na publiczne uczelnie. Studia można podjąć w każdym momencie życia. Warto zostawić sobie taką furtkę — podkreśla Beata Nowakowska.

A na razie — zrobić jakiś przydatny kurs. — Warto zapoznać się z informacjami zawartymi w dostępnym w internecie Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji. Pokazuje on, jak zdobyć kwalifikacje poza formalnym systemem edukacji, na kursach stacjonarnych lub internetowych czy w inny sposób. Zachęcam do tego, by zajrzeć na stronę: kwalifikacje.gov.pl – rekomenduje doradczyni zawodowa.

Coraz więcej pracodawców docenia certyfikaty zdobyte dzięki kursom, ale czy one wystarczą, jeśli w przyszłości ktoś będzie chciał się rozwijać i awansować na przykład na menadżera? — W większości firm, póki co, jeśli ktoś chce zdobyć takie stanowisko, musi mieć wyższe wykształcenie. Może jednak to się z czasem zmieni – zastanawia się Ewa Mazurczyk–Jankowska.