Fijngevoelig portret van ernstige gereformeerden
Het geloof van mijn vader
God en de oorlog in drie generaties
Corien van Zweden
De Bezige Bij; 287 blz. € 21,99
★★★★
De auteur
Corien van Zweden (1962) is journalist en schrijver. Ze studeerde theologie, maar besloot daar niets mee te doen. Haar theologieboeken deed ze jaren geleden al de deur uit.
Thematiek
Corien van Zweden is de dochter van oud-Trouw-journalist Kees van Zweden (1929 - 2011). Deze Kees is samen met haar grootvader Jaap de hoofdpersoon in dit opmerkelijk goed geschreven journalistieke boek. Van Zweden groeide op met een vader die, zo schrijft ze, zijn hele leven bleef worstelen met de kwestie hoe het kwaad van de Tweede Wereldoorlog zich verhield tot een God die almachtig en algoed was.
De basis van het boek vormt het zeer omvangrijke dagboek van haar vader, in totaal honderden en honderden pagina’s. Obsessief legde hij zijn leven vast. Als het gezin in de zomer op vakantie ging, reisde de typemachine in een speciale koffer mee.
Haar grootvader, die kort na de oorlog overleed als gevolg van gevangenschap in Duitse handen, behoorde overduidelijk tot een andere generatie. Waar de oorlog het geloof van zijn zoon aan flarden schoot, werd het godsgeloof van grootvader Jaap alleen maar sterker. Vurig biddend bracht hij de gevangenschap in oorlogstijd door.
Grote fijngevoeligheid
Corien van Zweden weet zowel haar vader als grootvader, die zij nooit heeft gekend, met grote fijngevoeligheid te tekenen. Daarom is het zo jammer dat een deel van hun persoonlijkheid onder de radar lijkt te verdwijnen door de nadruk op geloof en oorlog. Neem vader Kees. Hij was nog maar een middelbare scholier in 1945, maar de rest van zijn leven wordt beschreven als soort epiloog waarin de thema’s god en oorlog keer op keer weer worden opgerakeld. Als lezer roep je op een gegeven moment uit: die man was toch nog wel meer dan een gereformeerde geloofstobber? Hij had toch ook een léven als volwassen mens? Maar goed, misschien is dit gewoon echt hoe vader Kees was: een ernstig mens, zichzelf folterend met vragen over ‘God en Auschwitz’. ‘Zou Kees van Zweden eigenlijk wel doorhebben dat de Tweede Wereldoorlog al een tijdje afgelopen is?’, noteert de schrijfster ergens in het boek een opmerking uit de mond van een Trouw-collega van haar vader.
Reden om het boek niet te lezen
Het boek biedt een mooi sociologisch profiel van drie generaties ‘gewone’ gereformeerden. De grootvader nog in het bezit van een granieten godsgeloof; de vader een man met geloofstwijfels; dochter Corien ziet al jaren geen kerk meer vanbinnen. De archetypische ontwikkeling van drie opeenvolgende gereformeerde generaties had Van Zweden wel wat steviger in een breder historisch verband kunnen zetten. Daarmee zou het boek écht het particuliere zijn ontstegen. Nu blijft de naald toch wel wat hangen in deze ene groef: wat weerhield mijn vader ervan om het geloof in God op te geven?
Reden om het boek te lezen
Corien van Zweden is gezegend met een gouden pen, een tegenwicht voor alle diepernstige geloofskwellingen die de lezer krijgt te verwerken. Op bijna elke pagina doemt er in een paar rake woorden een complete wereld op. Neem deze zin: ‘Kees tikte zijn dagboek in de begintijd op witte, flinterdunne vellen die zacht knisperden als je ze oppakte. Het leken wel luchtpostvellen.’
Een van de hoogtepunten is de minutieuze reconstructie van de gevangenschap van haar grootvader in de oorlog. Stap voor stap neemt ze de lezer mee op haar journalistieke zoektocht. Op basis van archiefonderzoek, gesprekken en locatiebezoeken komt ze erachter dat hij op veel meer plekken gevangen heeft gezeten dan altijd werd aangenomen en bovendien vreselijk heeft geleden.
Heel soepel springt ze daarin tussen heden en verleden. ‘Vanaf mijn plek van het raam van het Utrechtse restaurant zou ik prima zicht hebben gehad op de arrestantenwagen die op die gure ochtend van 12 januari 1944 het terrein van de rechtbank opreed.’
Het oog voor detail heeft ze niet van de verkeerde. Zo haalt ze een prachtig citaat aan van haar vader, die als kind hevige bombardementen meemaakte. Als het gezin op een keer in doodsangst wegvlucht uit hun huis, strijkt de jonge Kees even met zijn hand langs een deur. ‘Dat ene gebaar, even verstillend van de helse orkaan, staat me voor de geest als een van de meest intense en intieme belevingen van mijn leven’, noteerde hij jaren later in zijn dagboek.
