Dysleksja - przyczyny, rodzaje, objawy i diagnoza. Jak pomóc dziecku z dysleksją?

Autor

Redakcja Medonet

Konsultacja merytoryczna Lek. Aleksandra Witkowska

Zgodnie ze swoją misją, Redakcja Medonet.pl dokłada wszelkich starań, aby dostarczać rzetelne treści medyczne poparte najnowszą wiedzą naukową. Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany artykuł został zweryfikowany przez lekarza lub bezpośrednio przez niego napisany. Taka dwustopniowa weryfikacja: dziennikarz medyczny i lekarz pozwala nam na dostarczanie treści najwyższej jakości oraz zgodnych z aktualną wiedzą medyczną.

Nasze zaangażowanie w tym zakresie zostało docenione m.in. przez Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia, które nadało Redakcji Medonet.pl honorowy tytuł Wielkiego Edukatora.

Sprawdzona treść

Dysleksja – co to jest? Ten termin wymaga objaśnień, gdyż wielu rodziców, których dzieci mają trudności w nauce, spotyka się ze strony nauczyciela czy psychologa z taką diagnozą niepowodzeń szkolnych. Na czym więc polega dysleksja rozwojowa?

Dysleksja – specyficzne trudności w uczeniu się | Chalabala / iStock

SPIS TREŚCI

• Dysleksja - charakterystyka
• Dysleksja – osobowość dyslektyka
• Dysleksja – dodatkowe prawa dziecka w szkole
• Dysleksja – przyczyny
• Dysleksja - objawy dysleksji rozwojowej
• Dysleksja - terapia
• Dysleksja - test
• Dysleksja - ćwiczenia
• Dysleksja – niepowodzenia i ich skutki
• Dysleksja - osoby dorosłe
• Dysleksja – rady dla rodziców

Dysleksja - charakterystyka

Dysleksja to schorzenie, o którym mówimy, gdy dziecko ma trudności w nauce pisania i czytania, chociaż jest do tego zdolne intelektualnie. Termin dysleksji został po raz pierwszy opisany w 1968 roku na Konferencji Neurologów. W naszym z dysleksją zmaga się około 12 proc. uczniów, więcej chłopców niż dziewczynek. Dzieci cierpiące na dysleksję nie odróżniają dźwięków ani kształtów, nie widzą również różnicy w zapisywanych cyfrach i literach, przez co w konsekwencji popełniają dużo błędów ortograficznych w jednym zdaniu. Pismo dyslektyków uważane jest za brzydkie i niewyraźne.

Często takie dzieci są niesłusznie uważane za leniwe i źle oceniane, otrzymują gorsze oceny od pozostałych dzieci (szczególnie z języka z polskiego). Dysleksja to zaburzenia, które musi być poddane fachowej terapii, w innym wypadku dzieci wraz z wiekiem, zaczną mieć coraz większe problemy z uczeniem się. Dyslektycy często czują się gorsi od pozostałych i popadają w kompleksy.

Termin ten jest używany w dwóch znaczeniach. Pierwsze, ogólne i szerokie pojęcie to specyficzne trudności dziecka w nauce, obejmujące kilka obszarów: dysleksję, dysgrafię, dysortografię, dyskalkulię.

1. Dysleksja w znaczeniu węższym oznacza trudności w nauce czytania. Dziecko myli podobnie wyglądające litery (p, b, d), przestawia głoski, pomija sylaby, czyta początek wyrazu, resztę zgaduje, tempo czytania bardzo wolne.
2. Dysgrafia - litery są wielkie i niekształtne, wychodzące poza linie, dziecko myli podobnie wyglądające litery, opuszcza oraz przestawia litery i sylaby, jeden wyraz zapisuje na kilka sposobów, np. syja, szja, sja (szyja), i nie widzi różnicy.
3. Dysortografia - brak umiejętności pisania pod względem poprawności ortograficznej, mimo znajomości zasad ortograficznych. Dziecko w jednym tekście pisze np. góra i gura i nie zauważa różnicy.
4. Dyskalkulia to zaburzenia w nauce matematyki (trudności w nazywaniu cyfr, zapisaniu znaków, cyfr i symboli, mylenie działań np. dziecko powinno podzielić a mnoży, chociaż widzi znak dzielenia).

Dysleksja – osobowość dyslektyka

Dzieci z dysleksją są często nieśmiałe i czują się niepewnie wśród rówieśników. Uczucie bezradności wywołuje lęk przed porażką i kolejnymi niepowodzeniami. Często dzieci takie nie wierzą we własne możliwości i siły, czy osiągnięcie sukcesu. Wielu dyslektyków ma problemy z koncentracją i szybko się męczą w czasie nauki. Wiele dzieci sprawia wrażenie wyłączonych.

Dzieci z dysleksją często nie mają poczucia bezpieczeństwa, przez co starają się unikać sytuacji, które mogą wywołać u nich dyskomfort, a więc tych związanych z czytaniem i pisaniem. Problemy pojawiają się również w kontaktach z rówieśnikami, ponieważ dzieci z dysleksją mogą rozładowywać napięcia związane z niepowodzeniami szkolnymi poprzez bójki i konflikty z rówieśnikami.

Sprawdź: Czy dysgrafia może wpłynąć na łagodniejsze traktowanie ucznia w szkole?

Dysleksja – dodatkowe prawa dziecka w szkole

Dzieci ze stwierdzoną dysleksją mogą liczyć na dodatkowe wsparcie w szkole. Po pierwsze mają one prawo do wydłużenia czasu trwania egzaminów. Ponadto nie można im obniżać oceny za błędy ortograficzne i interpunkcję, a napisane przez nie teksty są analizowane i oceniane jedynie pod kątem zgodności z tematem i treścią. Dodatkowo dzieci z dysleksją są objęte innymi kryteriami oceniania dostosowanymi do ich możliwości oraz stwierdzonych trudności w pisaniu i czytaniu.

Zaświadczenie o dysleksji obowiązuje od momentu przekazania go do szkoły. Należy jednak pamiętać, że dostosowania będą obowiązywały np. na egzaminach końcowych, dopiero po przekazaniu informacji do komisji egzaminacyjnych w określonych terminach.

Dysleksja – przyczyny

Dysleksja to najczęściej diagnozowane zaburzenie rozwoju poznawczego u dzieci, a jedynie 3-4 proc. wszystkich przypadków to przypadki trudne. Dla większości osób dysleksja kojarzy się myleniem liter, końcówek, czy popełnianiem błędów ortograficznych. Nie jest to jednak tak oczywiste. Choć umiejętności te są naturalnym etapem rozwoju każdego dziecka, to w przypadku dzieci z dysleksją ilość fonemów – jednostek dźwięku tworzących mowę, jest powiązana z pojawianiem się dysleksji. Jednocześnie nie jest to zaburzenie związane bezpośrednio z mową. Dysleksja oznacza bowiem zarówno trudności w czytaniu, jak i szereg trudności w nauce zarówno pisania, jak i czytania.

Badania nad przyczynami dysleksji coraz częściej wskazują, że jej źródłem mogą być mikrouszkodzenia mózgu, do których doszło zarówno w czasie ciąży, jak i porodu. Mogą one być konsekwencją zbyt długiego i zbyt krótkiego porodu, niedotlenienia obszaru kory mózgowej, silnej żółtaczki poporodowej u dziecka, czy też nieodpowiedniej diety kobiety w ciąży. W efekcie uszkodzeń dochodzi do zakłóceń pracy ośrodkowego układu nerwowego. Wpływ na pojawienie się dysleksji mogą mieć również czynniki genetyczne, zwłaszcza ze strony jej męskich członków. Jeżeli w rodzinie pojawiały się problemy z dysleksją, ryzyko rozwoju dysleksji jest dużo większe.

Dysleksja - objawy dysleksji rozwojowej

Dysleksja rozwojowa to trudności w uczeniu się, które pojawiają się już od urodzenia. Oczywiście problem ten nie oznacza, że dziecko jest mniej inteligentne, czy nieprawidłowo się rozwija. Problem ten występuje nawet u dzieci o prawidłowym rozwoju, które potrafią w testach inteligencji osiągać bardzo wysokie wyniki.

Jak jest rozpoznawana dysleksja u dzieci? Objawy dysleksji u dzieci pojawiają się już w wieku wczesnodziecięcym. Dysleksję rozwojową może stwierdzić psycholog dopiero u dziecka 10-letniego (4 klasa). Wcześniej można podejrzewać to zaburzenia. Już w niemowlęctwie fakt, że dziecko pomija raczkowanie, tylko od razu chodzi, może wzbudzać podejrzenia dysleksji. Pełne objawy występują we wczesnym wieku szkolnym, ale już można je zauważyć wcześniej.

W zakresie samoobsługi dziecko w wieku przedszkolnym ma trudności w zapinaniu guzików, nie umie zawiązać sznurowadeł na kokardkę, trudność sprawia posługiwanie się nożem i widelcem.

W zakresie sprawności ruchowej dziecko biega nieporadnie, przewraca się, nie potrafi złapać piłki, ma trudności z uczeniem się jazdy na rowerze, unika zajęć ruchowych.

Ponadto dziecko z dysleksją:

1. ma trudności w nauczeniu się wierszyka na pamięć,
2. nie może zapamiętać sekwencji wyrazów, np. kolejnych pór roku czy dni tygodnia,
3. nie potrafi ułożyć układanki czy klocków według wzoru,
4. często przekręca wyrazy, np. "pasarolka" zamiast „parasolka” (sporadyczne pomyłki nie zwiastują dysgrafii),
5. ma trudności z określeniem stron: lewa, prawa,
6. myli przyimki: pod, nad, od, do itp.,
7. nie lubi rysować, rysuje nieporadnie, rysunki zawierają mało szczegółów,
8. nie potrafi uszeregować przedmiotów w zalecanej kolejności, np. od najmniejszego do największego.

Poza tym trudności w pisaniu wykazuje dziecko o nieustalonej lub mieszanej lateralizacji tzn. gdy używa raz jednej, raz drugiej ręki do pisania lub ma sprawniejszą np. lewą rękę i prawą nogę. Dysleksję u dziecka można też podejrzewać, gdy zacznie ono późno mówić.

W wieku szkolnym te trudności powodują problemy w nauce. Dziecko mimo pracowitości i starań, nie osiąga dobrych wyników, zniechęca się szybko, ma poczucie "gorszości", nie lubi szkoły.

Sprawdź: "Niewidzialna niepełnosprawność". Niezdarność dziecka może oznaczać dyspraksję

Dysleksja - terapia

W okresie przedszkolnym i wczesnoszkolnym można mówić tylko o ryzyku dysleksji, nie o specyficznych trudnościach w nauce. Mimo to już wtedy można zacząć terapię. Może to zrobić osoba przeszkolona, najczęściej jest to pedagog lub psycholog. Natomiast nie wolno dziecka karać za brak postępów, trzeba zauważać i nagradzać najmniejsze sukcesy, dodając dziecku wiary we własne siły. Terapia zmniejsza trudności w nauce, ale dyslektykiem pozostaje się do końca życia.

Dysleksja wymaga stałych i regularnych zajęć z psychologiem. Jednak jeżeli problemy z koncentracją u dzieci są duże, może być również konieczne leczenie farmakologiczne. Jego rozpoczęcie jednak jest uzależnione od decyzji lekarza. Jest to bardzo ważne, aby nie stosować żadnych leków bez konsultacji z lekarzem.

Należy mieć również na uwadze, że dysleksja nie jest chorobą, którą się wyleczy. Można natomiast ją skorygować, dzięki czemu dziecko lepiej funkcjonuje w dorosłym życiu. Wśród metod najczęściej polecanych pojawia się metoda Warnkego. Jest ona polecana zwłaszcza osobom ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu. W metodzie tej oddziałuje się na wzrok, słuch i motorykę. Osoba z dysleksją jest mocno zaangażowana w tę metodę, ponieważ musi ona zarówno słuchać, jak i reagować na bodźce. Ponadto co najważniejsze metoda ta jest do możliwości pacjenta w danym momencie.

Dysleksja - test

Im wcześniej rozpoznana zostanie dysleksja tym lepsze efekty przyniesie wdrożona terapia. Nie należy słuchać stwierdzeń typu, że dziecko z tego wyrośnie lub przejdzie mu jak dorośnie. Dlatego tak bardzo istotna jest czujność rodziców, ale i nauczycieli, którzy bez problemu powinni odróżnić zwykłe lenistwo od dysleksji. Dziecko, u którego zauważone zostaną pewne zmiany, powinno jak najszybciej zostać skierowane do poradni psychologiczno-pedadogicznej. Aby zdiagnozować dysleksję konieczne jest przeprowadzenie konkretnych testów, których celem jest ogólna ocena możliwości dziecka.

Testy na dysleksję zawierają badania logopedyczne, laryngologiczne, pediatryczne, okulistyczne oraz psychologiczne. Dopiero po przeprowadzeniu badań można wystawić dziecku zaświadczenie o dysleksji, które jest pomocne w kontynuowaniu bez stresu dalszej nauki.

Dzięki zaświadczeniu o dysleksji, dziecko nie będzie oceniane przez pryzmat błędów ortograficznych, a w trakcie lekcji będzie miało więcej czasu na przepisanie informacji z tablicy do zeszytu. Również podczas sprawdzianów/egzaminów, dziecko będzie miało więcej czasu na rozwiązanie zadań.

Sprawdź: Skąd się bierze dysortografia?

Dysleksja - ćwiczenia

Należy z dzieckiem pracować nad ortografią. Różnego rodzaju składanki oraz puzzle pomagają rozwijać syntezę wzroku. Warto ćwiczyć z dzieckiem koordynację oka i ręki, dziecko w tym celu może palcem, a potem mazakiem obrysowywać kontury wzoru. Zaleca się również posługiwanie językiem, np. wydzielanie głosek ze słów czy dzielenie wyrazu na głoski. Logopedzi podczas terapii ćwiczą nie tylko aparat mowy, ale również angażują do ćwiczeń ciało dziecka. Wykonuje się na przykład tzw. ruchy naprzemienne, czyli dziecko prawym łokciem dotyka uniesionego lewego kolana, i na odwrót. Zanim jednak wdrożona zostanie gimnastyka, dziecko powinno się rozluźnić i zrelaksować. Oprócz ćwiczeń istotne znaczenie ma również dieta - nie powinna ona zawierać dużej ilości słodyczy oraz tłuszczów zwierzęcych.

Inne przykładowe ćwiczenia dla dyslektyków:

1. Opowiadanie historii widocznej na obrazkach.

2. Dobieranie poszczególnych części do całości.

3. Rysowanie obrazków z pamięci.

4. Wyszukiwanie w tekście tej samej litery.

5. Dobieranie w pary identycznych obrazków.

6. Ukrywanie innych słów znajdujących się w wyrazach, takich jak np. kotwica, słońce, waleń.

7. Gra w scrabble.

8. Gra w domino obrazkowe.

9. Usuwanie z tekstu niepotrzebnych wyrazów.

Dysleksja – niepowodzenia i ich skutki

Dysleksja może występować w kilku różnych postaciach zaburzeń, które są powiązane z różnymi przyczynami dysleksji. Różne czynniki patogenne zaburzające prawidłowy rozwój dziecka mogą doprowadzić do trwałych lub względnie trwałych zmian w strukturze centralnego układu nerwowego, a więc również mózgu.

Trwałe zmiany przyjmują postać niedokształcenia struktury mózgu w okresie prenatalnym wskutek np. zablokowania procesu migracji komórek. Komórki pozostają wówczas w niewłaściwych pozycjach, typowych dla wczesnych faz rozwoju kory mózgowej lub też w wyniku uszkodzeń mózgu (skutek niedotlenienia w czasie porodu). Zmiany te mają najczęściej postać mikrouszkodzeń i są zlokalizowane w miejscach odpowiedzialnych za mowę, czytanie i pisanie. Zmiany mogą mieć też formy nietrwałe w postaci niedojrzałości tkanki mózgowej lub opóźnionych procesów kształtowania się asymetrii funkcyjnej półkul mózgowych.

Ustalenie przyczyny dysleksji jest bardzo ważne w terapii dziecka z dysleksją. Warto pamiętać jednocześnie, że dysleksja może mieć wiele przyczyn. Niestety w Polsce ustalenie przyczyny dysleksji nadal jest odwlekane w czasie. Taka postawa jest często przyczyną licznych niepowodzeń dziecka w szkole. Pierwsze lata nauki dziecka są dla wielu dyslektyków trudnym okresem, a ten czas nie jest wykorzystywany na podnoszenie umiejętności językowych dziecka. Bardzo łatwo wówczas o budowanie w dziecku niechęci do nauki, a usuwanie skutków zaniedbań i opóźnień językowych, z jakimi dziecko przyszło do szkoły, staje się bardzo trudne.

Objęcie dziecka opieką terapeutyczną powinno być priorytetem już w przedszkolu, gdzie można podnosić umiejętności dziecka w zakresie rozumienia i mówienia, gdyż braki w tym zakresie są charakterystyczne dla wielu dyslektyków.

Dzieci z dysleksją, które są późno objęte terapią, doświadczają wielu niepowodzeń szkolnych. Osiągają dużo gorsze oceny, co buduje w nich niechęć do szkoły. Dziecko nie tylko nie lubi chodzić do szkoły, ale też unika rozmów o niej. Niepowodzenia szkolne wpływają na kontakty dziecka z rówieśnikami, a dziecko czuje się odtrącone i niezrozumiane. Z czasem dziecko może zacząć się buntować, być agresywne i w ten sposób próbować rozładować złe emocje.

Jeżeli dziecko zostanie objęte pomocą w odpowiednim momencie, dziecko nauczy się radzić sobie z tą sytuacją. Odpowiednio dobrane ćwiczenia i fachowa pomoc sprawi, że u dziecka z dysleksją zaburzone funkcje działają sprawniej, a dziecko lepiej się rozwija.

Przez dysleksję dziecko często zaczyna pomijać pewne treści materiału, który sprawia mu trudności z obawy przed popełnieniem błędu, np. błędy ortograficzne. Odpowiednie ćwiczenia mogą pomóc dziecku kontrolować trudności i skupić się na przekazywanych treściach. Uczucie kontroli będzie różne w zależności od przyczyn pojawienia się dysleksji, środowiska dyslektyka, terapii oraz cech indywidualnych dziecka.

Sprawdź: Jakie mogą być przyczyny i skutki niepowodzeń szkolnych?

Dysleksja - osoby dorosłe

Obecnie ludzie są bardziej świadomi na temat tego czym jest dysleksja. Również dzieci są o wiele szybciej diagnozowane niż dawniej. Wiele dorosłych osób, które mają problemy z czytaniem i pisaniem, nigdy wcześniej nie słyszało o zaburzeniu jakim jest dysleksja. Bardzo często są oni niestety nieświadomi tego, że mają jakiś problem.

Nieleczona dysleksja w życiu dorosłym prowadzi do wielu problemów, np. niskiej samooceny, agresji, wycofania się ze społeczeństwa czy zaburzeń w zachowaniu. Świadomi dorośli często próbują ukryć swoją przypadłość, ponieważ zwyczajnie wstydzą się popełnianych błędów. Niestety diagnostyka dysleksji u dorosłych jest bardzo trudna.

Objawy dysleksji u dorosłych

Chociaż najbardziej korzystne jest wczesne rozpoznanie dysleksji, to nigdy nie jest za późno na pomoc. Jednak jak już wcześniej wspomniano diagnostyka tego problemu u osób dorosłych jest większym wyzwaniem. Specjaliści zwykle dokładnie analizują historię genealogiczną dorosłego pacjenta, aby doszukać się dowodów dysleksji występującej w rodzinie, padają również pytania na temat lat szkolnych.

Objawy dysleksji u dorosłych są bardzo zbliżone do tych występujących u dzieci. Są to:

1. kłopoty w rozwiązywaniu zadań matematycznych,
2. kłopoty z czytaniem (również na głos),
3. trudności w rozumieniu żartów lub tzw. idiomów,
4. problemy w odróżnianiu strony prawej od strony lewej.

Dysleksja – rady dla rodziców

1. Dziecko z dysleksją po dniu nauki może być naprawdę wyczerpane – musi pracować dużo intensywniej, aby operować prostymi literami i dźwiękami, dlatego po powrocie ze szkoły musi koniecznie odpocząć, zanim zacznie odrabiać pracę domową.
2. Dziecko z dysleksją może mieć bez powodu lepsze i gorsze dni – może zapominać o rzeczach, których dopiero się uczył i miał opanowane. Konieczna jest cierpliwość, aby uzyskało ono oczekiwane rezultaty.
3. Dziecko z dysleksją może mięć różne problemy – dysleksja u każdego dziecka może mieć różne objawy. Należy zrozumieć silne i słabe strony swojego dziecka i nad nimi pracować.
4. Dziecko z dysleksją nigdy nie zostanie z niej wyleczone – dzięki terapii można je wspomóc w nauce czytania i pisania, jednak nie da się usunąć dysleksji. Dziecko uczy się radzić sobie w szkole, pomimo tego zaburzenia.
5. Dziecko z dysleksją będzie się dłużej uczyło czytania i pisania – warto np. wypracować z nauczycielem sposób skrócenia czasu odrabiania prac domowych.
6. Dziecko z dysleksją często nie wierzy w swoje możliwości – przez gorsze wyniki w nauce uważa się za gorszego od innych, dlatego należy zauważać i chwalić dziecko nawet za najmniejsze sukcesy.
7. Dysleksję można odziedziczyć – rozmowa ze starszym członkiem rodziny, który przeszedł przez te same trudności w szkole, pomoże dziecku je przezwyciężyć.
8. Dzieci z dysleksją są często bardzo twórcze – warto rozwijać w dziecku talenty plastyczne, czy muzyczne.

Dziękujemy, że przeczytałaś/eś nasz artykuł do końca.

Bądź na bieżąco! Obserwuj nas w Wiadomościach Google.