Skutki ogłoszenia upadłości banku dla klienta

W skrajnych przypadkach upadłość banku może doprowadzić do paniki, masowego wybierania oszczędności przez depozytariuszy czy tzw. runu na banki, co może szkodzić nie tylko pojedynczym klientom ale i całej gospodarce. Z tego powodu w polskim prawie przewidziano szereg gwarancji, które mają za zadanie chociaż częściową ochronę interesów klientów oraz łagodzenie skutków ogłoszenia przez bank upadłości.

W obecnych kryzysowych i popandemicznych warunkach, upadłość banków jest jak najbardziej realną perspektywą, co widać na konkretnych przykładach: 26 lipca 2022 r. Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy, XVIII Wydział Gospodarczy, wydał i ogłosił postanowienie o ogłoszeniu upadłości Idea Bank S.A. Mówi się także o możliwej upadłości Getin Noble Bank, które jest obecnie przedmiotem restrukturyzacji. Być może wkrótce upadłość zgłoszą kolejne podmioty – po pandemii coraz więcej banków zaczyna notować straty.

Jakie są zatem prawa klientów oraz co może stać się z ich środkami na rachunkach, kredytami czy uzyskanymi od banków poręczeniami?

1. Kiedy może nastąpić upadłość banku?

Kwestię upadłości banków regulują ustawy: Prawo bankowe oraz Prawo upadłościowe. Zgodnie z przepisami Prawa bankowego, niewypłacalność banku następuje w dwóch przypadkach:

• gdy według bilansu sporządzonego na koniec okresu sprawozdawczego aktywa banku nie wystarczają na zaspokojenie jego zobowiązań

• jeżeli z powodów związanych bezpośrednio z sytuacją finansową banku nie reguluje on swoich zobowiązań w zakresie wypłaty środków, o których mowa w ustawie o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym (BFG), systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji.

Zasadniczo proces ogłoszenia upadłości banku zachodzi w następującej kolejności: najpierw Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) uzyskuje informację o złej sytuacji finansowej banku (od zarządu banku, zarządu komisarycznego lub ew. likwidatora banku). Na tej podstawie może podjąć decyzję o zawieszeniu działalności banku i ustanowieniu zarządu komisarycznego (jeśli jeszcze nie został ustanowiony). KNF może zarządzić przejęcie banku przez inny podmiot (za jego zgodą) albo wystąpić do sądu z wnioskiem o ogłoszenie upadłości banku oraz wskazać proponowanego syndyka masy upadłościowej, którego powołuje Sąd.

Zgodnie z art. 426 ust. 2 tej prawa upadłościowego, wniosek o ogłoszenie upadłości banku może zostać zgłoszony także przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Po przeprowadzeniu postępowania, sąd może wydać postanowienie o ogłoszeniu upadłości banku, co rozpoczyna etap tzw. właściwego postępowania upadłościowego, podczas którego następuje zaspokajanie roszczeń wierzycieli.

2. Co się dzieje z depozytami i rachunkami bankowymi?

Ogłoszenie upadłości ma bardzo duże znaczenie dla kwestii depozytów i rachunków bankowych. Z dniem ogłoszenia upadłości ulegają rozwiązaniu umowy rachunku bankowego. Oprocentowanie rachunków bankowych jest jednak naliczane do dnia ogłoszenia upadłości (art. 434 ust. 1 prawa upadłościowego).

3. Rola Bankowego Funduszu Gwarancyjnego

Nie oznacza to, że klient traci wszystkie pieniądze. Depozyty klientów banków podlegają ochronie ze strony BFG. Oczywiście, BFG nie posiada środków wystarczających na pokrycie roszczeń klientów banków w całości. Jednak gwarantowana kwota jest całkiem wysoka i wynosi obecnie 100 000 euro. Co istotne, należne środki zostaną policzone są liczone wedle stanu środków w dniu, w którym nastąpiła upadłość banku. Zatem wpłacanie środków na rachunek bankowy po ogłoszeniu upadłości banku może spowodować, że nasze środki nie będą objęte gwarancją, jeśli przekroczą ww. limit. Ważne jest także, że do obliczenia tej kwoty liczy się wszystkie rachunki w danym banku, tj. jest to kwota 100 000 euro na osobę, a nie na rachunek.

BFG powinien wypłacić środki w ciągu 7 dni od spełnienia się przesłanki gwarancji (tj. ogłoszenia upadłości). Gdyby do niej nie doszło, roszczenie klienta banku ulega przedawnieniu po 5 latach. Środki gwarantowane wypłacane są przez zarząd komisaryczny (jeśli został ustanowiony) lub podmiot, z którym BFG zawrze umowę o dokonanie wypłat środków gwarantowanych, w miejscach i terminach podanych do wiadomości publicznej przez Fundusz. Termin ten nie dotyczy indywidualnego konta emerytalnego albo indywidualnego konta zabezpieczenia emerytalnego: te środki wypłacane są niezwłocznie po otrzymaniu przez BFG potwierdzenia zawarcia przez deponenta umowy o prowadzenie z inną instytucją finansową lub otrzymania potwierdzenia przystąpienia przez deponenta do programu emerytalnego w trybie przewidzianym w ustawie o IKE oraz IKZE.

W kontekście wypłat od BFG warto pamiętać o kilku detalach:

• środki wypłacane są zawsze w złotówkach, niezależnie od tego, w jakiej walucie był dokonywany depozyt,

• rachunki wspólne również objęte są gwarancją. W takim przypadku kwota gwarantowana wyliczana jest odrębnie dla każdego ze współposiadaczy rachunku. Wartość gwarancji dla każdego ze współposiadaczy rachunku liczona jest osobno, tj. każdy ma prawo do wypłaty 100 000 euro.

W wyjątkowych sytuacjach, suma gwarancji zwiększona zostanie do 200 000 euro. Obejmuje to sytuacje, gdy w przeciągu ostatnich 3 miesięcy przed dniem ogłoszenia upadłości banku jako osoba fizyczna otrzyma środki pochodzące:

• ze sprzedaży nieruchomości (pod warunkiem, że nie sprzedaż nie nastąpiła to w ramach działalności gospodarczej);

• z podziału majątku po rozwodzie;

• ze spadku;

• z wypłaty z ubezpieczenia;

• z wypłaty z odprawy emerytalnej lub rentowej.

Czytaj więcej

Rzecz o prawie

Mariusz Korpalski: Co dziś ma zrobić frankowicz w Getin Banku?

Niewielki błąd formalny może doprowadzić do konieczności zapłaty kwoty kredytu dwa razy.

4. Kredyty i pożyczki

Ogłoszenie upadłości rodzi też pewne skutki dla kredytobiorców: z dniem ogłoszenia upadłości ulegają rozwiązaniu umowy kredytu i pożyczki, jeżeli do dnia ogłoszenia upadłości nie nastąpiło oddanie środków pieniężnych do dyspozycji kredytobiorcy (pożyczkobiorcy).

Oznacza to wygaśnięcie tylko tych umów, które zostały podpisane, ale ich kwota nie zostały jeszcze wypłacone. Jeżeli natomiast wypłacono część pieniędzy, kredytobiorca lub pożyczkobiorca nie otrzyma części niewypłaconej i w ramach niewypłaconej części umowa podlega rozwiązaniu. Bank nie musi zatem dokonywać dalszych wypłat na rzecz kredytobiorcy (pożyczkobiorcy).

Jeśli jednak kwota została wypłacona, a klient spłaca już raty kredytu (pożyczki) – upadłość banku nie wpływa na jego obowiązek dalszego płacenia rat i odsetek.

5. Akredytywy, gwarancje i poręczenia bankowe

Zgodnie z prawem upadłościowym z dniem ogłoszenia upadłości rozwiązaniu ulegają także umowy poręczenia, gwarancji bankowych i akredytyw – pod warunkiem, że bank nie otrzymał prowizji z tytułu tych czynności. Decydujący jest nie wynikający z umowy termin lub sposób zapłaty umówionej prowizji, tylko faktyczny wpływ środków z tego tytułu na rachunek banku.

Jeśli zatem zapłaciliśmy prowizję z tytułu akredytywy, gwarancji lub poręczenia – umowa ta dalej jest ważna.

6. Umowy o udostępnienie skrytek sejfowych oraz umowy przechowania

Z dniem upadłości ulegają rozwiązaniu także umowy o udostępnienie skrytek sejfowych oraz umowy przechowania. Wydanie przedmiotów i papierów wartościowych powinno nastąpić w terminie uzgodnionym z oddającym na przechowanie.

7. Inne produkty – ubezpieczenia, fundusze inwestycyjne, produkty hybrydowe

Prawo upadłościowe oraz przepisy dot. BFG nie odnoszą się do niektórych produktów, które nabywane są w bankach, jednak są w istocie produktami podmiotów trzecich: np. ubezpieczenia czy fundusze inwestycyjne. Takie produkty nie podlegają gwarancji BFG i umowa ich zawarcia nie ulega rozwiązaniu wskutek ogłoszenia upadłości banku. Klient nie odzyska zatem tych środków w przypadku upadłości. Wyjątkiem mogą być niektóre produkty hybrydowe, np. lokata z funduszem inwestycyjnym: w takim wypadku odzyskać można przynajmniej środki przekazane na lokatę jako kapitał.

8. Rachunek powierniczy

Przez wiele lat problematyczna była kwestia tzw. rachunków powierniczych. Rachunek powierniczy to rachunek bankowy, otwierany w celu gromadzenia środków wpłacanych przez klientów na rzecz jego właściciela. Najczęściej rachunki te tworzone są przez deweloperów w celu gromadzenia środków służących zakupowi mieszkań lub domów przez kontrahentów tego dewelopera.

Przez lata problemem było jednak to, że formalnie klientem banku był jedynie deweloper, podczas gdy na rachunku przechowywane były jednak środki od klientów. W przypadku upadłości banku prowadzącego taki rachunek, środki odzyskać mógł zatem tylko deweloper i to jednie w niewielkim procencie, nieprzekraczającym 100 000 euro (podczas gdy rachunki powiernicze często zawierały kwoty liczone w milionach).

Wprowadzone od 2016 r. zmiany lepiej chronią deponentów: pieniądze każdego z nich są chronione przez BFG do kwoty 100 000 euro. Innymi słowy, każdy klient dewelopera może liczyć na ochronę swojej wpłaty do standardowej sumy wynoszącej 100 000 euro.

Co więcej, w przypadku ogłoszenia upadłości banku, deweloper w terminie 30 dni od dnia podania do publicznej wiadomości tej informacji, zobowiązany jest do zawarcia umowy mieszkaniowego rachunku powierniczego z innym bankiem. Następnie w terminie 10 dni od dnia zawarcia umowy mieszkaniowego rachunku powierniczego, deweloper informuje swojego klienta na papierze lub innym trwałym nośniku o dokonanej zmianie i przekazuje mu oświadczenie banku potwierdzające, że ten rachunek jest mieszkaniowym rachunkiem powierniczym w rozumieniu ustawy.