Luister naar

Minpunten in China als je je ouders niet bezoekt

Nieuws
De Chinese regering wil dat alle inwoners in China in 2020 een ‘sociale score’ krijgen. Je wordt dan beoordeeld op basis van je gedrag. Bloed gedoneerd? Punten erbij. Hond niet aangelijnd? Minpunten. Bij een lage score kun je sommige rechten verliezen.
zaterdag 9 februari 2019 om 03:00
Een high-tech expo in Peking over kunstmatige intelligentie.
Een high-tech expo in Peking over kunstmatige intelligentie. beeld epa / Wu Hong

Loop je langs een park in de Franse wijk van Shanghai, dan zie je groepen ouderen spelletjes doen, voorbijrazende auto’s en wandelaars met paraplu’s die haastig oversteken. Sinds vorig jaar zijn voorbijgangers zich erg bewust van hun gedrag. Er hangen namelijk camera’s met gezichtsherkenning die iedere beweging vastleggen. Die zijn opgehangen in opdracht van de Chinese regering. Een geheim maakt de regering er niet van. Sterker nog: er staat een enorm digitaal bord naast het park, waarop iedereen die voorbijkomt te zien is. Geef je onterecht geen voorrang of loop je door rood, dan komt jouw gezicht levensgroot op het bord te staan. Zo word je aan de digitale schandpaal genageld. Gebeurt dit vaker, dan zitten er strenge consequenties aan vast. Je mag dan bijvoorbeeld niet meer gebruikmaken van een taxi.

Maar er wordt niet alleen op openbare plekken meegekeken. Ook op internet moeten mensen op hun tellen passen. Daar kwam de Chinese journalist Liu Hu achter. Hij hield jarenlang een blog bij waarop hij hooggeplaatste ambtenaren beschuldigde van wangedrag. Gedetailleerd deed hij uit de doeken hoe corrupt autoriteiten zouden zijn. Eind 2013 stak de Chinese regering een stokje voor Liu’s activiteiten. Hij werd opgepakt wegens het verspreiden van geruchten. In 2016 oordeelde een rechtbank dat Liu zich moest verontschuldigen op sociale media. De journalist weigerde, waarop de rechter zei een vonnis over hem uit te spreken in een nieuwsuitzending. Liu moest opdraaien voor de productiekosten.

Daar liet de regering het niet bij. In 2017 kwam Liu er plotseling achter dat hij geen vliegticket meer kon kopen. Bij het reserveren verscheen de melding dat hij ‘niet gekwalificeerd’ was. Hetzelfde gold voor het kopen van onroerend goed, het afsluiten van een lening en reizen met een hogesnelheidstrein. Wat bleek: hij is op een zwarte lijst gezet van ‘onbetrouwbare personen’. ‘Er was geen dossier, geen politiebevel en geen aankondiging. Ze hebben me plotseling weerhouden van dingen waar ik ooit recht op had’, vertelt hij aan het Canadese dagblad The Globe and Mail. ‘Het enge eraan, is dat je er niets aan kunt doen. Je kunt het bij niemand melden. Je zit gewoon vast.’

fabeltje

Liu kreeg onverwachts te maken met het sociaalkredietsysteem dat de Chinese regering in 2020 landelijk wil invoeren. Op basis van big data wordt het gedrag van mensen beoordeeld. Afhankelijk van verschillende criteria gaat je score omhoog en omlaag.

‘Een algemene aanpak om controle uit te oefenen op mensen’, vertelt Rogier Creemers, onderzoeker Chinees recht. Velen denken dat het maar om één systeem gaat. In werkelijkheid zijn er honderden verschillende systemen voor verschillende mensen. ‘Die systemen bestaan al sinds 2000 op lokaal niveau. Ze worden uitgevoerd door commerciële bedrijven en nu ook door de Chinese regering. Dat de overheid dit op landelijk niveau gaat invoeren, is nieuw.’

Hoe Chinezen er in 2020 mee te maken krijgen, zal dus afhangen van waar ze in China wonen. Creemers: ‘Het is een fabeltje dat er één gigantische datatunnel is waarin alle gegevens over en weer worden gestuurd, waarmee de overheid van alles kan doen. Het is complexer.’

De Chinese regering experimenteert al vanaf 2014 met verschillende systemen in dorpen en steden. Zelfs binnen een kleine stad in de provincie Shandong bestaan al honderden sociaalkredietsystemen. ‘Sommige gelden voor alle inwoners. Sommige zijn specifiek voor een groep, zoals taxichauffeurs.’

Er zijn verschillende zwarte lijsten, vertelt Creemers. ‘Eentje voor wangedrag in het openbaar vervoer. Kom je daarop te staan, dan mag je niet met het vliegtuig of de trein.’ De bekendste zwarte lijst wordt bijgehouden door het hooggerechtshof. ‘Daarop staan mensen die hun straf niet nakomen. Word je aangemerkt als onbetrouwbaar, dan zitten er meerdere consequenties aan. Je mag dan geen partijlid worden en bepaalde hotels niet in.’

afwijkende mening

De data worden op verschillende manieren verzameld. Wat een inwoner van China digitaal opzoekt en opslaat, wordt gescreend. In een dorpje in de provincie Shandong loopt een gepensioneerde rond die goed en slecht gedrag van inwoners opschrijft in een notitieboekje. Ze geeft de informatie door aan de lokale gemeente. In dat dorpje beginnen inwoners met duizend punten. Kom je onder die grens, dan ondervind je direct consequenties, merkte bewoner Zhang Yingjie. Hij had samen met een vriend een lening afgesloten. Toen de gemeente erachter kwam dat zijn vriend zijn deel niet kon terugbetalen, kreeg behalve die vriend ook Zhang minpunten. Zhang belandde op een zwarte lijst en kon daardoor geen luxe producten meer kopen. Met de trein reizen was plotseling verboden. ‘Ik heb bloed gedoneerd en geld gegeven aan goede doelen. Nu stijgt mijn score weer’, zegt Zhang tegen VICE News.

Het sociaalkredietsysteem krijgt wereldwijd een storm aan kritiek, omdat de privacy van 1,4 miljard Chinese burgers op het spel zou staan. Dit systeem is erop gericht om afwijkende meningen in de ban te doen, stelt Human Rights Watch in een onlangs verschenen Wereldrapport. ‘Al deze systemen zijn in strijd met de wet en worden gebruikt zonder effectieve privacybescherming. Vaak zijn mensen zich er niet van bewust dat hun gegevens worden verzameld, of hoe die worden opgeslagen.’

Dit systeem leidt tot een allesbehalve ideale maatschappij in China, vindt Dascha Düring, filosoof die onderzoek doet naar Chinese en westerse tradities. Volgens haar staan al zeventien miljoen Chinese burgers op een zwarte lijst. ‘Het sociaalkredietsysteem legt veel macht en controle bij een kleine club mensen. Het risico bestaat dat dat autoritaire regimes in de hand werkt. Mensen merken er weinig van, omdat het systeem onzichtbaar is.’

Ze doelt ook op het inperken van godsdienstvrijheid. ‘Moslims zoals Oeigoeren in Xinjiang, en leden van de spirituele beweging Falun Gong en mogelijk andere religies krijgen het waarschijnlijk nog zwaarder. De staat kan namelijk van alles bestempelen als onwenselijk. Dus zogenaamde “on-Chinese” activiteiten zoals bijeenkomsten in een moskee kunnen daar makkelijk onder vallen.’

blije bevolking

Volgens Creemers, onderzoeker Chinees recht, gaat het sociaalkredietsysteem in de Chinese context niet over privacy, maar over het naleven van de wet. ‘Dit systeem is gebaseerd op de bestaande wet. Dat zorgt ervoor dat mensen zich beter gedragen. In de wet staat bijvoorbeeld dat kinderen een morele zorgplicht hebben tegenover hun ouders. Bezoek je je ouders niet, dan kun je punten verliezen.’

In China is het invoeren van zo’n systeem best een logische keuze, zegt hij. Het wordt namelijk gezien als oplossing voor wantrouwen in de maatschappij. Wantrouwen wordt veroorzaakt door wangedrag, en dat is in China een groot probleem. Denk aan problemen met voedselveiligheid. Chinezen in Nederland kochten schappen melkpoeder in Nederlandse supermarkten leeg, omdat ze bang waren dat melk uit China niet veilig was. Banken wisten niet wie ze een hypotheek konden verlenen en voor burgers was het een raadsel welke politici te vertrouwen zijn.

Creemers: ‘Het hoge doel van de Chinese president Xi is ervoor zorgen dat er zo min mogelijk problemen zijn voor de communistische partij. De beste manier om dat te voorkomen is het creëren van een blije bevolking, die niet in opstand komt. Daar speelt het sociaalkredietsysteem voor een deel op in.’

Hoewel in sommige steden protesten zijn geweest tegen het sociaalkredietsysteem, zijn Chinezen er overwegend positief over, stelt Creemers. Dat blijkt ook uit onderzoek van de Vrije Universiteit Berlijn. Veiligheid en wantrouwen is zó’n groot probleem dat ze controle belangrijker vinden dan privacy. Ze zijn er bovendien aan gewend dat de overheid veel van hen afweet. De meesten zijn zich zelfs niet bewust van het bestaan van het sociaalkredietsysteem. ‘Een doorsnee inwoner van China houdt zich weinig bezig met politiek. Bovendien zijn ze druk met hun dagelijkse beslommeringen. Ze weten er pas van af als ze ermee in aanraking komen’, zegt Creemers. ‘Dat is hier niet anders. Hoeveel weet een Nederlander af van de wet? Weinig, totdat hij of zij ermee in aanraking komt.’

denkprobleem met China

Zal Europa ook overgaan op een sociaalkredietsysteem? Creemers maakt zich daar niet druk om. ‘We leven hier in een democratie. Wij hebben een grote geschiedenis van privacy en wetgeving. Willen we zo’n systeem niet in Europa, dan zijn er genoeg middelen om ons te verzetten.’

In Europa zijn er wel systemen die erop lijken, maar die zijn in handen van private bedrijven in plaats van de overheid – een wezenlijk verschil. Bijvoorbeeld een zwarte doos in auto’s die meet of je goed rijdt, zodat je korting kunt krijgen bij de verzekering. ‘Het grote verschil met China is dat de Chinese regering naar een luchtvaartmaatschappij kan bellen om te zeggen dat jij geen kaartjes meer mag kopen. In Nederland zal een burgemeester niet naar KLM bellen om jou uit het vliegtuig te weren.’ Het probleem van Europa is dat het leven hier steeds meer wordt bestuurd door private bedrijven, zegt Creemers. ‘Facebook, Twitter en Google hebben veel meer impact op ons leven dan politiek Den Haag. Onze data worden verkocht. We kunnen ons afvragen of dat in een democratie wel de bedoeling is.’

Toch zal Europa in zekere mate te maken krijgen met het sociaalkredietsysteem. Wil je zaken doen met China, dan kan het Aziatische land een bepaalde score eisen, zegt filosoof Düring. Ze vraagt zich af of het Westen opgewassen is tegen zo’n systeem. ‘China koopt veel bedrijven op in Europa. Die bedrijven wisselen data uit. Wat daarmee gebeurt is vaag.’

Wat wel duidelijk is, is dat het Westen China niet kan veranderen, ook al denken velen het tegenovergestelde, zegt onderzoeker Creemers. ‘We hebben een denkprobleem met China. Na de Koude Oorlog dachten we dat alle landen democratisch moesten worden. Dat is een naïeve gedachte’, stelt hij. ‘Westerlingen vinden het moeilijk om te gaan met wereldmacht China. Ze hebben het land onderschat en zichzelf overschat.’

Steek geen tijd in het veranderen van China en verwacht niet dat Peking zijn systeem terugdraait, want dat zal niet gebeuren, zegt Creemers. ‘Denk liever na over hoe Europa nu verder moet. Dat begint bij eerlijk te zijn over wat wij willen dat er gebeurt met onze data.’ ?

zoals Black Mirror, maar dan anders

Het sociaalkredietsysteem wordt vaak vergeleken met de aflevering Nosedive van de serie Black Mirror van videodienst Netflix. In die aflevering kunnen mensen elkaar ter plekke punten toekennen als ze in gesprek zijn. De punten hebben invloed op hun status, waardoor de hoofdpersoon geobsedeerd is geraakt door het krijgen van punten.

Critici vinden het onterecht dat het sociaalkredietsysteem wordt vergeleken met deze aflevering. Er zijn namelijk verschillen. Bij het sociaalkredietsysteem is het niet mogelijk om individueel punten te geven aan de ander, want het is gebaseerd op de wet en regels van een overheid of van een bedrijf. Bovendien zou Black Mirror de nadruk leggen op sociale druk, zoals iedereen moeten ‘liken’, net als op sociale media, terwijl het sociaalkredietsysteem eerder gaat over wet, beloning en straf.

angst voor gezichtsverlies

De Chinese regering kiest vanwege meerdere redenen voor het sociaalkredietsysteem, vertelt Tijmen Schep, technologiecriticus en privacydesigner, tijdens een presentatie van De Balie Academie over privacy en overheid. Volgens hem bestaan er twee soorten controles: de institutionele en de sociale. Institutionele controle is zichtbaar. Denk aan soldaten met geweren. Het sociaalkredietsysteem is juist onzichtbaar. ‘Je kunt er niet mee vechten’, zegt Schep. ‘Je staat continu onder sociale druk om je beter te gedragen.’ Volgens hem is sociale druk een krachtiger motivatie om je goed te gedragen. ‘Het gaat namelijk over angst om er niet bij te horen.’ Bovendien is gezichtsverlies binnen de Chinese cultuur not done. Schep ziet een opkomst van coveillance: elkaar in de gaten houden en zelfcensuur. ‘Dat is precies wat de Chinese regering wil: dat mensen zich inhouden.’

Mail de redactie
Mail de redactie
Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt.
Asielzoekers slapen in de portiek van een leegstaand Brussels kantoor.

In Brussel hebben duizenden asielzoekers geen dak boven hun hoofd. 'We zien mensen hier gek worden'

Duizenden asielzoekers leven in België op straat. Een groot Brussels netwerk van vrijwilligers en hulporganisaties probeert te compenseren wat de staat laat liggen.

Amit Soussana op 29 januari kort na haar vrijlating door Hamas.

Ex-gijzelaar Hamas vertelt over seksueel misbruik tijdens 55 dagen van gevangenschap in Gaza

Voor het eerst heeft een vrijgelaten Israëlische gijzelaar openlijk verteld over seksueel geweld gepleegd door Hamas tijdens haar gevangenschap. Amit Soussana zegt onder meer seksueel te zijn misbruikt door haar bewaker.

Demonstranten dinsdagavond in Boedapest. Dit is de tweede keer dit jaar dat Hongaren in groten getale de straat opgaan.

Duizenden Hongaren de straat op om gelekt telefoongesprek in corruptieschandaal

Duizenden Hongaren hebben dinsdagavond gedemonstreerd tegen de regering. Aanleiding voor het spontane protest is een gelekt telefoongesprek, over hoe kabinetsmedewerkers een corruptieonderzoek hebben geprobeerd te dwarsbomen.

In Texas en Kansas vroegen veeboeren zich af waarom sommige van hun koeien ziek zijn: ze eten slecht, geven minder melk en hebben soms koorts en diarree.

Koeien en geiten in Amerika besmet met H5N1: gevreesde vogelgriep rukt weer iets verder op. Vijf vragen

Epidemiologen zijn zeer ongerust nu het vogelgriepvirus H5N1 in Amerika koeien en geiten heeft besmet en ze ziek lijkt te maken. Tegelijkertijd waarschuwen kenners voor overhaaste conclusies. Vijf vragen over dit virus.

Demissionair minister-president Mark Rutte krijgt een rondleiding door de wijk Dashilar tijdens een werkbezoek aan Volksrepubliek China.

Premier Rutte in zijn element op bezoek bij 'goede vriend China': 'Oekraïne was voor mij onderwerp nummer 1'

Oekraïne en de handelsrelaties, dat zijn de belangrijkste thema’s bij Ruttes bezoek aan China. Het meest was hij op dreef op de universiteit. Maar het is de vraag of zijn verhaal indruk heeft gemaakt op de Chinese overheid.

Sinds de trekkerdemonstraties van begin dit jaar wordt de ene na de andere maatregel ingetrokken of verwaterd.

Onder druk van boeren sneuvelt ene na andere groene ambitie van de Europese Unie

Na Europabrede boerenprotesten is de Europese groene revolutie tot stilstand gekomen en deels zelfs teruggedraaid. De gevolgen voor klimaat en milieu zijn aanzienlijk, en het einde van de contrarevolutie is nog lang niet in zicht.