Waarom doet China het zo slecht op de Spelen?

17 keer goud, 15 keer zilver en 19 keer brons. Voor Belgisch delegatieleider Eddy De Smedt is het een natte droom, voor zijn Chinese collega een in angstzweet gedrenkte nachtmerrie. Na de glansrijke thuismatch in 2008 moest China de Verenigde Staten opnieuw laten voorgaan in Londen en in Rio is de veer van de grootmacht helemaal gebroken.

Ook de Britten springen (voorlopig) haasje-over en dat kon het door de regering gecontroleerde persagentschap Xinhua maar moeilijk geloven. "Is dit een grap?", stond op hun Engelstalige Twitter-account te lezen, al werd die nonchalante tweet later vervangen door "de grootste Olympische flop ooit".

De teleurstelling kwam er vooral nadat de Chinese turndelegatie op geen enkel onderdeel goud wist te veroveren. Ter vergelijking, in Peking domineerden de Chinezen het gymnasium met maar liefst 11 gouden medailles. Het raakte een gevoelige snaar in Peking, want woensdagochtend censureerden autoriteiten een uitzending van BBC World over de prestaties van de Chinese gymnasten. 

Ze waren nochtans met de grootste delegatie ooit naar Rio vertrokken, 416 atleten, om een verhoopte 36 gouden medailles binnen te halen, maar op dit moment lijkt een eindbalans van 25 keer goud zelfs te hoog gegrepen. Bovendien komt het leeuwenaandeel van de behaalde Olympische titels uit duiken, gewichtheffen en tafeltennis, sporten die internationaal weinig weerklank krijgen in de media. In het Olympische triumviraat zwemmen-turnen-atletiek is de oogst mager: twee gouden medailles.

De malaise bij de Chinezen is opvallend, maar wat is precies de verklaring ervoor? Is het een complot van een door het westen gecorrumpeerd sportcomité om de Chinese dominantie te muilkorven - zoals een aantal fanatieke thuiszitters beweert - of zijn er meer voor de hand liggende redenen? We zetten ze even op een rijtje.

1. Vergane glans van goud

Sinds China in 1984 na een rustpauze  van 32 jaar opnieuw deelnam aan de Olympische Zomerspelen, is een medaille meer dan alleen een straffe sportprestatie. De glans van het goud moest het volk een moraalboost geven en de Chinese machtsopgang vertalen naar het twee weken durende epicentrum van de sport.

Om die reden werd het whole-nationsysteem opgericht, waarbij getalenteerde kinderen op jonge leeftijd naar sportscholen worden gestuurd, waar ze een rigoureus trainingsschema volgen. In 2008 moest de thuismatch in Peking het startpunt van de Chinese dominantie inleiden en dat gebeurde ook. De Chinese atleten bliezen de tegenstand weg en verwezen de eeuwige rivalen uit de Verenigde Staten naar de tweede plek. Die hoge vlucht kan China nu dus niet volhouden, maar wil het dat wel?

In de Chinese communistische krant Global Times vertelt He Wenyi, sportexpert aan de Universiteit van Peking, dat de gouden medailles een deel van hun belang kwijt zijn: "China is gegroeid tot de tweede grootste economie ter wereld en dus zijn prestaties op grote sportevenementen niet meer nodig om het vertrouwen van het volk te stimuleren. De Olympische medailles hebben een deel van hun glans verloren bij de Chinese bevolking."

Luo Le, Chinees sportsocioloog, treedt hem in diezelfde krant bij. "De tijd dat we op sportprestaties vertrouwden om onze sterkte te etaleren is voorgoed voorbij, zeker na de Spelen van 2008", vertelt hij. En die verklaringen worden weerspiegeld in de media. Sporters zelf reageren rustig na een nederlaag, de fans en de kranten zijn - in vergelijking met het verleden - poeslief en ook de regering heeft steeds minder last van goudkoorts, vertelt sportexpert Mao Zhixiong in The Guardian. "Sportprestaties zijn nog steeds belangrijk voor ons nationale gevoel, maar we bekijken het steeds rationeler."

2. Wissel van de onderwijswacht

Waar het whole-nationsysteem vroeger nog als een eer gold, is die visie nu aan het keren. Huang Qin, die een sportinstituut in Shanghai leidt, vertelt aan Reuters dat ouders niet langer staan te springen om hun kinderen te onderwerpen aan het strenge trainingsschema dat weinig plaats laat voor onderwijs. "In de jaren '80 en '90 waren onze scholen enorm populair, omdat de meeste families veel armer waren en profiteerden van de gunstige subsidies", zegt Huang. "Nu zijn de studentenaantallen gekrompen omdat de gemeenschap meer belang hecht aan onderwijs."

Het debat kwam op gang na 2008, toen verhalen van worstelende, gepensioneerde atleten de kop opstaken en botsten met de educatieve eisen van de Chinese middenklasse. Met nieuwe richtlijnen, genaamd 'document 23' probeerde de regering om het onderwijsniveau van de sportinstellingen te verhogen, maar die omwenteling  verloopt moeizaam. "Op dit moment regeert nog steeds de gedachte dat sport en onderwijs niet samengaan en dat is volledig verkeerd", vertelt Sheng Maowu, directeur van een andere sportschool in Shangai, aan Reuters.

Aan de andere kant krijgen Chinese kinderen in het onderwijssysteem dan weer een verstikkend werkschema voorgeschoteld. Studenten spenderen twee keer zoveel tijd als het globale gemiddelde aan huiswerk en dan schiet er voor sportieve trainingsarbeid weinig plaats over.

3. Het demografische verhaal

Voor een andere mogelijke verklaring moeten we naar de demografische gegevens van China. In 1979 voerde de Volksrepubliek de eenkindpolitiek in, om de groeiende bevolkingscijfers in te tomen. Kinderen hebben nu eenmaal tijd nodig om op te groeien en de gevolgen van het beleid laten zich meer en meer voelen. Al is een krimpende talentenvijver natuurlijk nooit een sluitend argument om een gebrek aan toppers te vergoeilijken.

4. De professionele sportgolf

Volgens een aantal analisten in de Global Times, zal de Chinese regering zeker blijven investeren in Olympische sporten om hoog te eindigen in de medaillestand. Ze verlegt echter meer en meer de focus naar professionele sporten, zoals voetbal en basketbal, waar weinig medailles te rapen vallen. "Het is een onvermijdelijke trend", zegt Xiao Huanyu, hoofd van de Sportuniversiteit van Shanghai, in diezelfde krant. "De kijkcijfers van die sporten zijn gewoonweg veel hoger dan voor bijvoorbeeld tafeltennis. De regering wil een gezonde, op eigen poten staande sportindustrie ontwikkelen." Het voorbije jaar was die evolutie duidelijk te merken op de transfermarkt van het voetbal.

De voorbije winter spendeerden Chinese voetbalclubs zo'n 250 miljoen euro aan (sub)toppers als Ramires, Gervinho en Alex Teixeira. Afwachten of de Chinese competities op termijn tegengewicht kunnen bieden aan Europa.

'Deelnemen is belangrijker dan winnen'

Toeval bestaat, maar de mindere prestaties van de Chinese atleten lijken toch een meer rationeel lot beschoren. De groeiende welvaart is de Chinese kijk op het belang van sportprestaties aan het veranderen en gezonde economische principes halen stilaan de bovenhand van een staatsgefinancierde sportfabriek. De Olympische gedachte, 'deelnemen is belangrijker dan winnen', begint langzaamaan door te sijpelen in China. Al mogen we complottheorieën natuurlijk nooit helemaal overboord gooien. Die foute sterren op de Chinese vlag tijdens de openingsceremonie moeten een enorme mentale klap geweest zijn voor de Chinezen.